ایجاب در حقوق اتحادیه اروپا – بیع بین‌المللی کالا و اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی

ایجاب در حقوق اتحادیه اروپا یکی از مفاهیم بنیادین در حقوق قراردادها است که در معاملات بین‌المللی، به ویژه در حوزه بیع کالا، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این مقاله با هدف بررسی جایگاه و نقش ایجاب در حقوق قراردادهای تجاری بین‌المللی اتحادیه اروپا، به تحلیل اصول حاکم بر این مفهوم و تأثیر آن بر شکل‌گیری و انعقاد قراردادهای بین‌المللی می‌پردازد

ایجاب در حقوق فرانسه

 در قانون مدنی فرانسه همانند قانون مدنی ایران، ايجاب (L’ Offer)، تعريف نشده‌ است و فقط در برخی از مواد قانون مدنی به كار رفته‌ است. با اين حال، حقوقدانان فرانسوی، ايجاب را تعريف كرده‌اند. ایجاب در حقوق فرانسه عبارت است از:

 “اعلام اراده‌ای كه شخص به وسيله‌ی آن قصد خود را مبنی بر انعقاد قرارداد، هم‌چنين ارکان اصلی آن بيان می‌نمايد؛ به‌طوری‌كه قبول آن از جانب مخاطب موجب انعقاد قرارداد می‌شود.”

ایجاب در حقوق بلژیک

 Jean Luc Aubert (ژان لوک اوبر) حقوقدان بلژیکی، ايجاب را نشانی از وضعيت قراردادی در آينده می‌داند. به عبارت ديگر، ايجاب شامل پیشنهادی برای انعقاد قرارداد است؛ پیشنهادی كه قطعی و کامل بوده، خطاب به شخص است تا قرارداد منعقد گردد.

 اين تعريف كه ملهم از آموزش‌های Henri De Page (هانری دو پاژ) است، در یکی از آرای دیوان عالی کشور بلژیک در ۲۳ سپتامبر ۱۹۶۹، مورد استفاده قرار گرفته‌ است. علاوه بر آن، همين تعبير بلافاصله در رويه‌ی قضایی و آرای حقوقدانان بلژیک به كار رفته‌ است.

ایجاب در حقوق آلمان

 مطابق تعريف حقوقدانان آلمانی، ايجاب عبارت است از:

 “اعلام اراده‌ای كه نيازمند قبول است. بدین‌وسيله انعقاد قرارداد به دیگری پیشنهاد می‌شود؛ به‌نحوی كه وجود آن (قرارداد) وابسته به یک توافق ساده و خالص دیگری است.”

 اين تعريف در ماده ۱۴۵ قانون مدنی آلمان راجع به «شخصی که به دیگری انعقاد قرارداد را پیشنهاد می‌دهد» آمده‌ است. 

ایجاب در حقوق سوئیس

 ‌در قانون تعهدات سوئیس ايجاب تعريف نشده‌ است. تنها ماده‌ی مرتبط، ماده‌ی ۳ است كه مقرر داشته‌ است:

 “هر شخصی كه به دیگری انعقاد عقدی را با تعيين یک مهلت برای اعلام قبولی پيشنهاد می‌دهد به ايجاب خود تا انقضای مدت مقرر پای‌بند است.” 

 مطابق نظر حقوقدانان سوئیسی:

 “علاوه بر آن‌که ايجاب بايد اراده‌ی پيشنهاد دهنده‌ی انعقاد عقد را تشريح نمايد، هم‌چنين بايد محتوای اصلی قرارداد مورد‌نظر را مشخص نمايد و خطاب به شخص يا اشخاص حتی نامعين باشد.”

ایجاب در حقوق انگلستان

 در حقوق انگلستان ايجاب تعریف نشده‌ است؛ با اين حال حقوقدانان انگلیسی «قصد التزام» (Intention to be bound) را به‌عنوان یکی از ارکان اساسی ايجاب شمرده‌اند. ایجاب در حقوق انگليس عبارت است از:

 “اظهار اراده‌ی انعقاد عقد به‌وسيله‌ی لفظ يا عمل به‌طوری كه دلالت داشته باشد كه بر فرض قبول مخاطب، ايجاب‌كننده ملزم به آن است.”

 ایجاب در حقوق انگلستان چنین تعریف شده‌ است:

 “قولی است توسط فردی دال بر این‌که اقدام به انجام یا خودداری از انجام فعل نماید؛ مشروط بر این‌که مخاطب وی این پیشنهاد و تعهد را قبول نموده و مبلغی را پرداخت یا تعهد پرداخت نماید.” 

 ایجاب عبارتی است که مقصود از آن، در صورت قبول شدن صحیح و قانونی از سوی طرف ایجاب، منتج‌شدن به قراردادی الزام‌آور است. فروشنده باید این امر را قطعی کند که عناصر اصلی قرارداد به‌طور آشکار در مکاتبات رد و بدل شده بین طرفین بیان گردیده‌ است یا خیر.

 صرف‌نظر از تعاریف پیش‌گفته، ساده‌ترین تعریفی که از ایجاب شده‌ است، تعریفی است که ناظر به مراحل تشکیل قرارداد است. در این تعریف گفته شده‌ است:

 “از آن‌جایی‌ که جریان قرارداد با یک ایجاب (پیشنهاد) شروع و با یک قبول به پایان می‌رسد، آن که اول می‌آید، پیشنهاد است و دیگری که در پایان ارائه می‌گردد و کافی برای انعقاد قرارداد است، قبول محسوب می‌شود.”

ایجاب در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا

 کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا در اصل چهاردهم به توصیف ایجاب پرداخته و مقرر داشته‌ است: 

 “پیشنهاد انعقاد قرارداد خطاب به یک یا چند شخص معین در صورتی ایجاب محسوب می‌شود که به ‌اندازه‌ی کافی مشخص بوده و دال بر قصد التزام پیشنهاددهنده در صورت قبول طرف مقابل باشد. پیشنهاد در صورتی به ‌اندازه‌ی کافی مشخص است که کالا را مشخص نموده و به نحو صریح یا ضمنی مقدار و ثمن را معین یا ضوابطی جهت تعیین آن دو مقرر نماید.”

 در یک مناقصه اگرچه ممکن است اوصاف دقیق کالا و خدمات موضوع مناقصه در هنگام اعلام مناقصه از سوی مناقصه‌گزار تعیین نشده باشد و نیز قیمت نهایی معلوم نگردیده باشد، ولی به هر حال یک مناقصه دارای چهارچوب‌های مدون یا مقرراتی جهت تعیین چهارچوب‌های پیش‌گفته‌ است به‌نحوی‌که با عنایت به قسمت اخیر اصل پیش‌گفته، ضوابطی جهت تعیین کالا و قیمت آن در دست بوده و موجود است.

دو شرط لازم ایجاب در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا

 ایجاب تحت مقررات مندرج در کنوانسیون مذکور، مقید به دو شرط است: اول این‌که به‌موجب بند ۲ اصل ۱۴، باید مخاطب آن یک یا چند شخص معین باشد و یا در فرضی که خطاب به افراد عام است به‌صراحت اعلام گردد که یک ایجاب است؛ در غیر این‌صورت فقط دعوتی برای ایجاب محسوب خواهد شد.

 اصل ۲-۱۴ کنوانسیون بیع بین المللی کالا: “یک پیشنهاد را غیر از آن‌چه که خطاب به یک یا چند شخص معین است، باید صرفاً دعوتی برای ایجاب محسوب کرد مگر این‌که خلاف آن توسط پیشنهاد دهنده به وضوح اعلام شده باشد.

 اصل ۱-۱۵ : ایجاب ”پیشنهاد” هنگامی نافذ می‌گردد که به مخاطب ایجاب برسد.

 اصول قراردادهای تجاری بین المللی در ماده‌ی ۲-۲ ایجاب را چنین تعریف کرده‌ است:

 “پیشنهاد برای انعقاد قرارداد در صورتی موجد ایجاب است که به حد کافی، قطعی و بیانگر قصد ایجاب‌دهنده برای التزام در صورت قبول ایجاب باشد.”

 اصول مذکور در ماده‌ی ۳-۲ فقط یک شرط برای حیات ایجاب مقرر می‌دارد. به‌موجب بند ۱ ماده‌ی مذکور، ایجاب وقتی واجد تاثیر قانونی می‌گردد که مخاطب ایجاب آن را وصول کند. 

مقایسه‌ی مفهوم ایجاب در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا و اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی

 در واقع اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی که به‌عنوان یک متن مناسب و قابل‌شناسایی توسط بسیاری از حقوقدانان معرفی گردیده‌ است، تقیید مفهوم ایجاب به ایجاب معین را برداشته و ایجاب را اعم از ایجاب معین یا ایجاب عام می‌داند. در حالی‌که مانند متن کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا، نفوذ آن بستگی به وصول به مخاطب دارد.

 هر دو مقرره از این حیث به جهت حل و فصل اختلافات نظام‌های حقوقی در خصوص امکان عدول از ایجاب، قدر متیقن موردتوافق نظام‌های حقوقی مختلف را که دلالت بر امکان عدول از ایجاب در صورت عدم‌وصول به مخاطب است را اخذ و به‌عوض تشریح قاعده‌ای مجزا، نفوذ ایجاب را منحصر به علم مخاطب از آن نموده‌اند و اصول مذکور به موجب بند ۲ ماده‌ی ۳-۲(ایجاب را در صورتی می‌توان پس گرفت که درخواست پس گرفتن ایجاب، قبل از ایجاب یا همزمان با آن از سوی مخاطب ایجاب وصول شود یا حتی درحالتی که ایجاب، قطعی و غیر قابل رجوع است.) و کنوانسیون مرقوم نیز به موجب بند ۲ اصل ۱۵(ایجاب  حتی در مواردی که غیر قابل رجوع “عدول” باشد قابل انصراف است، مشروط براین‌که اعلام انصراف، قبل یا همزمان با ایجاب به اطلاع مخاطب ایجاب برسد.) حتی پس از صدور و انشای ایجاب، عدول از آن را حتی در فرضی که به‌صراحت غیر قابل‌عدول دانسته شده باشد، تحت شرایطی ممکن و میسر می‌داند. 

ایجاب در اصول حقوق قراردادهای اروپایی

 اصول حقوق قراردادهای اروپایی در ماده ۲۰۱-۲۰ ایجاب را چنین تعریف کرده‌ است: 

 “۱- یک پیشنهاد در صورتی ایجاب تلقی می‌شود که:

الف) قصد داشته باشد که چنانچه طرف دیگر آن را قبول نماید، منتج  به یک قرارداد شود. 

ب) حاوی شرایط کافی معین برای تشکیل قرارداد باشد.”

 اصول مذکور نیز به‌صراحت هم‌چون اصول قراردادهای بین‌المللی، ایجاب به عام را از زمره‌ی ایجاب شمرده و به موجب بند ۲ مقرر می دارد:

 “ایجاب می‌تواند به یک یا چند شخص معین یا به عموم ارائه شود.”

کلام آخر در رابطه با ایجاب در حقوق اتحادیه اروپا

با توجه به بررسی‌های انجام شده در خصوص مفهوم ایجاب در حقوق کشورهای مختلف عضو اتحادیه اروپا، می‌توان نتیجه گرفت که اگرچه در جزئیات تعاریف و شرایط صحت ایجاب تفاوت‌هایی وجود دارد، اما اصول کلی حاکم بر این مفهوم در اکثر این کشورها مشترک است. موسسه حقوقی لیبرالا با مطالعه دقیق این اصول و مقررات، آمادگی دارد تا به اشخاص حقیقی و حقوقی در زمینه تنظیم و اجرای قراردادهای بین‌المللی، به ویژه در حوزه ایجاب در حقوق اتحادیه اروپا مشاوره‌های حقوقی جامع و تخصصی ارائه نماید. شناخت دقیق مفهوم ایجاب و شرایط صحت آن، در جلوگیری از بروز اختلافات و تضمین اجرای صحیح قراردادهای تجاری بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

منابع

منابع فارسی

 نوروزی، حسین؛ ایجاب در انعقاد قرارداد، پایان نامه دکترای حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ۱۳۸۶؛

 اشتیموف، کلایو ام؛ حقوق تجارت بین‎الملل، ترجمه: اخلاقی، بهروز و امام، فرهاد، ج ۱، سمت، چاپ اول، ۱۳۷۸، تهران-ایران؛

 شعاریان، ابراهیم و ترابی، ابراهیم؛ اصول حقوق قراردادهای اروپا و حقوق ایران، فروزش، اول، ۱۳۸۹تبریز- ایران.

منابع غیر فارسی

 Ghestin, J; Traie des contrats, La vente, L.G.D.J.,1990, Paris-France;

 Aubert, Jean Luc; Notion et rules de l’offre et de l’acceptation dans la formation du contrat, L.G.D.J. 1970, Paris-France;

 Witz, CI; Droit Privé allemande, 1- Actes Juridiques, Droit subjectif, litec, 1992, Paris-France;

 Engel, P; Traité des obligation en droit Suisse, Disposition générales du co, 2^nd, 1997, Paris-France;

 Anson, V; Anson’s Law of contracts, Edit by: A.G. Guest and Others, Oxford university press, 24^th, 1975, Oxford-UK;

 Atiyah, P.S; An introduction to the law of contract, Clayendon law Series.