رشد و پیشرفت جامعه در گرو ایجاد زیرساخت‌های اساسی و بنیادین است. زیرساخت‌هایی مانند پالایشگاه‌ها، کارخانه‌ها و شبکه‌های انتقال انرژی به‌طور مستقیم بر کیفیت زندگی و رونق اقتصادی تاثیرگذارند. اگر این زیرساخت‌ها در دسترس نباشند، امکان انجام سایر فعالیت‌های مرتبط با آنها به‌طور کامل از بین خواهد رفت؛ به همین دلیل، در کشورهای نفتی و دارای منابع طبیعی مانند ایران، مسئله‌ی نفت و بهره‌برداری از آن همواره در کانون توجه قرار دارد؛ این منابع طبیعی، به‌ویژه نفت و گاز، بخش بزرگی از درآمد ملی را تشکیل می‌دهند و توسعه‌شان برای پایداری اقتصادی بسیار حیاتی است.
ساخت زیرساخت‌های عظیم و بهره‌برداری از منابع خدادادی موجود در طبیعت، علاوه‌بر دانش و فناوری پیشرفته، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان و توانمندی‌های تخصصی بالاست. این فرآیندها، به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه که با چالش‌های اقتصادی و زیرساختی روبه‌رویند، اهمیتی دوچندان پیدا می‌کنند؛ ازاین‌رو، دولت‌ها تمایل زیادی به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی دارند. جذب این سرمایه‌ها می‌تواند به تسریع پروژه‌ها و کاهش بار مالی دولت کمک کند، درحالی‌که منافع اقتصادی و فنی زیادی نیز برای کشور به‌همراه دارد.
یکی از بهترین و پرکاربردترین روش‌های تامین مالی این نوع پروژه‌ها، قراردادهای جوینت ونچر (شرکت‌های مشترک) است که با فضای حقوقی و اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه، مانند ایران، انطباق دارد؛ این قراردادها به دولت‌ها و شرکت‌ها اجازه می‌دهند که با مشارکت یکدیگر، منابع مالی و تخصصی را به‌طور مشترک در پروژه‌ها به کار بگیرند. با توجه به اهمیت این نوع قراردادها در رشد اقتصادی و توسعه‌ی زیرساخت‌ها، متخصصان موسسه‌ی حقوقی لیبرالا در این نوشتار به بررسی ویژگی‌ها، مزایا و چالش‌های این روش خواهند پرداخت.
جوینت ونچر؛ قراردادی با مشارکت مشترک در پروژه‌های بزرگ
جوینت ونچر قراردادی است که بین دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی منعقد می‌شود. در این نوع قرارداد، طرفین به‌طور مشترک منابع مالی و غیر مالی خود را در یک پروژه‌ی واحد یا مجموعه‌ای از سرمایه‌گذاری‌های مختلف و متوالی به کار می‌گیرند؛ این شراکت‌ها به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که هریک از طرفین براساس سهم خود از سرمایه‌گذاری، در سود، زیان و ریسک‌های مربوط به پروژه شریک می‌شوند. به عبارت دیگر، میزان مشارکت و مسئولیت هر طرف بستگی به درصد سهم او در پروژه یا سرمایه‌گذاری دارد.
این ساختار به طرفین این امکان را می‌دهد که منابع و توانمندی‌های خود را به‌طور مشترک به‌کار گیرند، درحالی‌که ریسک‌ها و منافع حاصل از پروژه نیز به تناسب سهام هریک تقسیم می‌شوند. جوینت ونچر می‌تواند راه‌حلی موثر برای انجام پروژه‌های بزرگ و پیچیده باشد که نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان و تخصص‌های مختلف دارند.
ویژگی‌ها و اوصاف قرارداد جوینت ونچر؛ ساختار، مسئولیت‌ها و تقسیم منافع
طرفین در قرارداد جوینت ونچر باید دارای اوصاف و ویژگی‌هایی باشند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
۱. شخصیت حقوقی مستقل
قرارداد جوینت ونچر صرفا میان اشخاص حقیقی یا حقوقی مستقل از یکدیگر منعقد می‌شود. به این معنا که امکان انعقاد این قرارداد بین دو شعبه از یک شرکت یا بین شعبه و شرکت مادر وجود ندارد. در واقع، این نوع قرارداد تنها زمانی معتبر است که طرفین آن از نظر حقوقی، مالی و اداری کاملا مستقل از یکدیگر باشند.
به عبارت دیگر، هریک از طرفین قرارداد جوینت ونچر، نه‌تنها از نظر حقوقی مستقل‌اند، بلکه به لحاظ جنبه‌های مالی و مدیریتی نیز به‌طور کامل از هم جدایند؛ این استقلال موجب می‌شود که هر طرف در پروژه، به‌طور مستقل تصمیم‌گیری کرده و مسئولیت‌ها و ریسک‌های مالی خود را بر عهده گیرد، درحالی‌که در منافع و خطرات مشترک پروژه نیز شریک‌اند.
۲. مشارکت همه طرفین
در قرارداد جوینت ونچر، حضور و مشارکت همه‌ی اعضا اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا موفقیت پروژه به همکاری و هماهنگی تمامی طرفین بستگی دارد. به همین دلیل، در قرارداد اصلی جوینت ونچر یا در قراردادهای فرعی پیوست‌شده به آن، حدود و مسئولیت‌های هریک از اعضا به‌طور دقیق و شفاف مشخص می‌شوند.
این تعیین مسئولیت‌ها باعث می‌شوند که هر طرف بداند چه وظایفی بر عهده دارد و چه نقشی در فرآیند اجرایی پروژه ایفا می‌کند. همچنین، این تقسیم وظایف و مسئولیت‌ها به جلوگیری از ابهام‌ها و اختلافات احتمالی در طول پروژه کمک می‌کند و شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای پروژه را افزایش می‌دهد.
جوینت ونچر در پروژه‌های نفتی؛ شرکا چگونه تقسیم می‌شوند؟
در پروژه‌های نفتی، به‌دلیل گستردگی و پیچیدگی فعالیت‌ها، گاهی اوقات کنسرسیومی متشکل از چندین شرکت به‌عنوان طرف قرارداد جوینت ونچر تشکیل می‌شود. در این شرایط، شرکای مختلف معمولا به دو دسته تقسیم می‌شوند:
شرکای متصدی عملیات نفتی: این دسته از شرکا مسئول اجرای عملیات نفتی و اداره‌ی روزانه‌ی پروژه‌اند. آنها وظیفه دارند که بر فرآیندهای استخراج، حفاری، تولید و مدیریت فنی پروژه به‌طور مستقیم نظارت کرده و آنها را انجام دهند. این شرکا معمولا از تخصص فنی و عملیاتی بالایی برخوردارند و تمرکز اصلی آنها روی بهره‌برداری موثر از منابع نفتی است.
شرکای غیر متصدی: این گروه از شرکا بیشتر به تامین منابع مالی پروژه و ایفای نقش در تامین سرمایه اختصاص دارند. آنها برحسب سهم‌الشرکه‌ی خود در پروژه، در تامین مالی پروژه دخالت کرده و نقش‌های مالی و استراتژیک ایفا می‌کنند. این شرکا ممکن است مسئولیت‌هایی مانند تامین اعتبار، تامین منابع مالی یا حتی ارائه‌ی حمایت‌های مالی در برابر ریسک‌ها و نوسانات بازار نفت را بر عهده داشته باشند.
نقش بانک‌ها و موسسات مالی در تامین منابع مالی پروژه‌های بزرگ
پروژه‌های بزرگ و پیچیده، نیازمند منابع مالی بسیار زیادی‌اند. در بسیاری از موارد، تامین تمام این منابع از عهده‌ی شرکا به‌تنهایی خارج است و در نتیجه، بانک‌ها و موسسات مالی به‌عنوان منابع اصلی تامین مالی پروژه‌ها وارد عمل می‌شوند. برخی از این حمایت‌ها عبارت‌اند از:
الف) تامین مالی از طریق اعطای وام و تسهیلات اعتباری
بانک‌ها و مؤسسات مالی به‌طور مستقیم با ارائه‌ی وام‌ها و تسهیلات اعتباری به پروژه‌های بزرگ، ازجمله پروژه‌های نفتی و زیرساختی، به شرکا کمک می‌کنند. این وام‌ها معمولا به‌صورت کوتاه‌مدت یا بلندمدت ارائه می‌شوند و شرایط بازپرداخت و نرخ بهره‌شان بسته به ماهیت پروژه و توان مالی شرکا متفاوت است. این تسهیلات اعتباری به شرکا این امکان را می‌دهند که بدون مشکل مالی پروژه را پیش ببرند.
ب) حمایت مالی در برابر ریسک‌ها و نوسانات بازار
حمایت بانک‌ها و موسسات مالی تنها به تامین مالی پروژه‌ها محدود نمی‌شود؛ بلکه آنها در مدیریت ریسک‌های مالی نیز نقش کلیدی دارند. در بازارهایی که نوسانات زیادی دارند، مانند بازار نفت، بانک‌ها می‌توانند با ارائه‌ی خدمات مالی، مانند بیمه‌ی ریسک، قراردادهای مشتقه و سایر ابزارهای مالی، به کاهش اثرات نوسانات اقتصادی کمک کنند؛ این اقدام موجب می‌شود که شرکای پروژه با اعتمادبه‌نفس بیشتری سرمایه‌گذاری کنند و از ریسک‌های مالی جلوگیری شود.
ج) تامین منابع برای زیرساخت‌ها، تجهیزات و نیروی انسانی
پروژه‌های بزرگ به زیرساخت‌های پیشرفته، تجهیزات پیچیده و نیروی انسانی متخصص نیاز دارند. تامین این منابع مالی از طریق بانک‌ها و موسسات مالی امکان‌پذیر است. به‌ویژه در پروژه‌های نفتی که نیاز به تجهیزات و فناوری‌های خاص دارند، بانک‌ها و موسسات مالی به تامین منابع برای خرید تجهیزات، استخدام نیروی انسانی متخصص و ساخت زیرساخت‌های لازم کمک می‌کنند.
۳. سیستم مدیریتی مشترک
در ماهیت قرارداد جوینت ونچر، مشارکت فعال و نظارت همه‌جانبه‌ی شرکا بر فرآیند تصمیم‌گیری‌ها وجود دارد؛ این نوع قرارداد به‌گونه‌ای طراحی شده است که هریک از طرفین نقش مهمی در اتخاذ تصمیمات استراتژیک و اجرایی پروژه دارند. ازآنجایی‌که تمامی شرکا در سود و زیان پروژه شریک‌اند، لازم است که نظارت و مشارکت آنها در تصمیم‌گیری‌ها به‌طور مساوی و شفاف انجام شود.
این فرآیند نظارتی و تصمیم‌گیری مشترک، تضمین می‌کند که هریک از شرکا بتوانند دیدگاه‌ها و تجربیات خود را مطرح کنند و در راستای منافع مشترک، بهترین تصمیمات اتخاذ شوند؛ به‌این‌ترتیب، جوینت ونچر به افزایش هم‌افزایی و کاهش ریسک‌های ناشی از اشتباهات فردی کمک می‌کند.
۴. تقسیم سود و زیان براساس میزان سرمایه‌گذاری
در قرارداد جوینت ونچر، اساس کار بر تقسیم منافع براساس میزان سرمایه‌گذاری استوار است. به این معنا که هریک از شرکا براساس سهم خود از سرمایه‌گذاری، در سود و زیان پروژه شریک می‌شوند. بااین‌حال، گاهی اوقات یک یا چند تن از شرکا در چندین ظرفیت مختلف در قرارداد دخیل‌اند؛ به‌عنوان مثال، ممکن است یک شریک علاوه‌بر اینکه سرمایه‌گذار و تامین‌کننده‌ی مالی پروژه است، اقدام به اعطای وام به پروژه نیز کرده باشد.
در چنین حالتی، این فرد هم به‌عنوان سرمایه‌گذار و تامین‌کننده‌ی مالی، براساس میزان سرمایه‌گذاری خود در سود حاصل‌شده سهیم خواهد بود و هم به‌عنوان وام‌دهنده، براساس شرایط قرارداد و نرخ بهره‌ی وام، سود جداگانه‌ای دریافت می‌کند؛ بنابراین، این شخص از دو حیث مختلف در سود پروژه شریک است و ازاین‌رو، از دو منبع مختلف سود خواهد برد.
۵. اثرگذار بودن شرکا
در قرارداد جوینت ونچر، حضور همه‌ی شرکا باید اساسی و ضروری باشد. به عبارت دیگر، تعداد و ترکیب شرکا باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که درصورت نبود یا عدم مشارکت یکی از شرکا، پروژه‌ی موضوع قرارداد با مشکل جدی مواجه شود. هر شریک نقشی کلیدی در پیشبرد اهداف پروژه ایفا می‌کند و غیبت هریک از آنها می‌تواند منجر به بروز اختلال در روند اجرایی، کاهش بهره‌وری یا حتی توقف کامل پروژه گردد؛ بنابراین، انتخاب شرکای مناسب و تعیین سهم و مسئولیت‌های هریک از آنها برای موفقیت پروژه اهمیت بسیاری دارد.
۶. محدودیت در نقل‌وانتقال سهم و حقوق قراردادی
همان‌طور که در بند قبلی بیان شد، ترکیب شرکا باید به‌گونه‌ای باشد که حضور هریک از آنها ضروری و غیر قابل‌جایگزین باشد؛ به همین دلیل، در قرارداد جوینت ونچر، شخصیت و ویژگی‌های هریک از شرکا از جهات مختلف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به‌طور خاص، این امر موجب می‌شود که نقل‌وانتقال سهام یا سهم‌الشرکه بین شرکا با محدودیت‌هایی مواجه شود.
این محدودیت‌ها معمولا به‌منظور حفظ تعهدات و مسئولیت‌های هر شریک و جلوگیری از تغییرات ناگهانی در ترکیب شرکا وضع می‌شوند. هدف از این محدودیت‌ها تضمین موفقیت پروژه و حفظ توازن میان شرکا است تا هیچ‌یک از آنها به‌طور غیر منتظره‌ای از قرارداد خارج نشده و همکاری مشترک به‌طور موثر ادامه یابد.
۷. شرط عدم رقالب شرکا با جوینت ونچر
جهت افزایش اثربخشی و موفقیت پروژه، شرکا متعهد می‌شوند که در محدوده‌ی زمانی و جغرافیایی مشخص‌شده در قرارداد، از انجام فعالیت‌های مشابه با موضوع جوینت ونچر خودداری کنند. این تعهد، به‌طور خاص، به‌منظور جلوگیری از رقابت داخلی و تامین منابع و توجه کامل به پروژه‌ی مشترک است. به عبارت دیگر، شرکا موظف‌اند در این مدت و در این منطقه‌ی خاص، هیچ‌گونه فعالیتی که بتواند به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم با هدف و پروژه‌ی جوینت ونچر رقابت کند، انجام ندهند؛ این اقدام به حفظ تمرکز و هم‌افزایی میان طرفین کمک کرده و موجب موفقیت بیشتر پروژه خواهد شد.
چرا ایجاد جوینت ونچر برای کسب‌وکارها ضروری است؟ بررسی فلسفه، فواید و فرصت‌ها
قرارداد جوینت ونچر، مانند هر قرارداد دیگری، به‌منظور تامین منافع و سود طرفین طراحی و اجرایی می‌شود. هدف اصلی این قراردادها، بهره‌برداری مشترک از منابع و توانمندی‌های طرفین است تا در نهایت هر دو طرف بتوانند به اهداف اقتصادی خود دست یابند؛ به همین دلیل، این قرارداد علاوه‌بر فواید اختصاصی که برای هریک از طرفین دارد، فواید مشترکی نیز برای هر دو طرف به‌دنبال خواهد داشت.
این فواید مشترک معمولا شامل افزایش کارایی، کاهش هزینه‌ها، بهره‌برداری بهینه از منابع موجود و تسریع در دستیابی به اهداف تجاری‌اند؛ به‌عنوان مثال، هر دو طرف می‌توانند با استفاده از توانمندی‌ها و تخصص‌های یکدیگر، خطرات مالی و تجاری را کاهش داده و بر موفقیت پروژه بیفزایند. بنابراین، قرارداد جوینت ونچر، به‌طور هم‌زمان، منافعی ویژه برای هر طرف و همچنین سود مشترک برای همکاری موفق را به‌همراه دارد. برخی از فواید قرارداد جوینت ونچر عبارت‌اند از:
۱. منافع خاص قرارداد جوینت ونچر برای سرمایه‌گذار خارجی
سرمایه‌گذاران خارجی معمولا به دلایل مختلف تمایل دارند در کشورهای دیگر سرمایه‌گذاری کنند؛ این دلایل می‌توانند شامل هزینه‌های پایین‌تر نیروی انسانی و مواد اولیه‌ی خام یا وجود سیاست‌های اقتصادی مساعدتر در سایر کشورها باشند. به‌طور کلی، سرمایه‌گذاران در تلاش‌اند که با انتخاب مناسب‌ترین مکان برای سرمایه‌گذاری، به سود حداکثری دست یابند و هزینه‌های خود را به حداقل برسانند. این روند، به‌ویژه در بازارهای نوظهور یا کشورهایی که امکانات خاصی را برای سرمایه‌گذاری خارجی فراهم می‌کنند، مشاهده می‌شود.
محدودیت‌های دولتی یکی دیگر از عواملی است که ممکن است سرمایه‌گذاران خارجی را با چالش مواجه کند. برخی از کشورها به‌منظور حمایت از سرمایه‌گذاران داخلی خود، محدودیت‌های خاصی برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی اعمال می‌کنند؛ این محدودیت‌ها می‌توانند شامل موانع قانونی، تعرفه‌ها و مقررات سخت‌گیرانه باشند.
در چنین شرایطی، مکانیسم جوینت ونچر به سرمایه‌گذاران خارجی این امکان را می‌دهد که با همراهی یک شریک داخلی، به‌راحتی وارد بازار شوند و از طریق شراکت با طرف محلی، محدودیت‌های دولتی را پشت سر بگذارند؛ این شراکت‌ها، نه‌تنها امکان دور زدن برخی از محدودیت‌ها را فراهم می‌آورند، بلکه با ایجاد اعتماد و هم‌افزایی میان طرفین، منافع مشترک را تضمین می‌کنند.
دسترسی به اطلاعات یکی دیگر از چالش‌هایی است که سرمایه‌گذاران خارجی ممکن است با آن مواجه شوند. عدم آشنایی با شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی قانونی یک کشور می‌تواند خطرات سرمایه‌گذاری را افزایش دهد. در چنین شرایطی، شراکت با یک سرمایه‌گذار یا شریک تجاری داخلی می‌تواند به سرمایه‌گذار خارجی این فرصت را بدهد که به اطلاعات جامع و معتبر درباره‌ی بازار هدف، روندهای اقتصادی و شرایط اجتماعی دست یابد؛ این اطلاعات به سرمایه‌گذار کمک می‌کنند تا تصمیمات آگاهانه‌تری اتخاذ کند و احتمال موفقیت پروژه‌ی سرمایه‌گذاری را افزایش دهد.
۲. منافع قرارداد جوینت ونچر برای هر دو طرف
علاوه‌بر شرایط مساعدتری که ممکن است در یک کشور خارجی وجود داشته باشد، قرارداد جوینت ونچر فواید دیگری نیز برای طرفین آن به‌همراه دارد؛ این قرارداد، نه‌تنها به سرمایه‌گذاران خارجی این امکان را می‌دهد که از مزایای اقتصادی و منابع موجود در کشور میزبان بهره‌مند شوند، بلکه برای طرفین داخلی نیز فرصتی مناسب برای رشد و توسعه فراهم می‌آورد.
۳. تقسیم هزینه‌ها
در پروژه‌های عظیم و پیچیده، انجام فعالیت‌های مرتبط با موضوع قرارداد معمولا نیازمند صرف هزینه‌های کلان است؛ این هزینه‌ها می‌توانند شامل هزینه‌های ساخت، تجهیزات، نیروی انسانی، تحقیق و توسعه و بسیاری دیگر از موارد ضروری باشند. به‌طور طبیعی، پرداخت تمام این هزینه‌ها به‌طور کامل از عهده‌ی یک سرمایه‌گذار خارجی خارج است و این می‌تواند منجر به محدودیت‌هایی در پیشبرد پروژه شود. در چنین شرایطی، قرارداد جوینت ونچر راهکاری موثر است که با تقسیم هزینه‌ها بین شرکا، زمینه را برای انجام پروژه‌های بزرگ و پیچیده فراهم می‌آورد.
با تقسیم بار مالی و سرمایه‌گذاری بین طرفین، جوینت ونچر به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که از ریسک‌های مالی پروژه بکاهند و در عین حال از منابع و توانمندی‌های یکدیگر بهره‌برداری کنند. این نوع شراکت همچنین می‌تواند به تسریع در روند اجرایی پروژه کمک کند و باعث بهره‌برداری بهینه از منابع موجود گردد. به عبارت دیگر، این قراردادها نه‌تنها باعث کاهش فشار مالی بر طرفین می‌شوند، بلکه در نهایت به موفقیت سریع‌تر و بهینه‌تر پروژه کمک می‌کنند.
۴. تقسیم ریسک‌ها
با توجه به شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور محل سرمایه‌گذاری و همچنین ماهیت پروژه، ممکن است پروژه‌ها با ریسک‌های بالایی همراه باشند؛ این ریسک‌ها می‌توانند شامل نوسانات اقتصادی، تغییرات قانونی، خطرات سیاسی یا مشکلات ناشی از زیرساخت‌های نامناسب باشند. در چنین شرایطی، پذیرش تمام ریسک‌ها توسط یک سرمایه‌گذار می‌تواند بسیار دشوار و حتی غیر ممکن باشد؛ اما در قالب قرارداد جوینت ونچر، اگر دو یا چند شریک تجاری مسئولیت اجرای پروژه را بر عهده بگیرند، ریسک‌های مربوط به آن پروژه بین تمامی طرفین تقسیم می‌شوند.
این تقسیم ریسک باعث می‌شود که ریسک‌های موجود قابل تحمل‌تر شده و فشار مالی و تجاری بر هیچ‌یک از شرکا به‌طور انفرادی بیش‌ازحد نباشد. علاوه‌بر این، هر شریک می‌تواند از تجربیات، منابع و شبکه‌های ارتباطی شریک‌های دیگر برای کاهش اثرات منفی ریسک‌ها بهره‌برداری کن؛ در نتیجه، این نوع شراکت، نه‌تنها به کاهش ریسک‌ها کمک می‌کند، بلکه امکان انجام پروژه‌های بزرگ و پرخطر را در شرایط مختلف فراهم می‌آورد.
۵. دسترسی به دانش عملی و انتقال تکنولوژی
در بسیاری از موارد، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای قرارداد جوینت ونچر، انتقال تکنولوژی‌ها و دانش فنی بین طرفین مختلف قرارداد است. در این نوع شراکت‌ها، هریک از طرفین می‌توانند تجربیات، نوآوری‌ها و فناوری‌های خود را با دیگری به اشتراک بگذارند؛ این امر به پیشرفت و ارتقای توانمندی‌های تمامی شرکا کمک می‌کند. به‌طور خاص، این تبادل دانش و تکنولوژی موجب می‌شود که هر طرف از دستاوردهای طرف مقابل بهره‌برداری کرده و توانایی‌های خود را در زمینه‌های مختلف افزایش دهد.
این انتقال دانش و تکنولوژی، نه‌تنها موجب بهبود کیفیت محصولات و خدمات می‌شود، بلکه در بلندمدت به ارتقای رقابت‌پذیری طرفین در بازارهای داخلی و بین‌المللی کمک می‌کند؛ در نتیجه، قرارداد جوینت ونچر به‌عنوان ابزاری موثر، می‌تواند به رشد و پیشرفت هریک از طرفین در حوزه‌های مختلف تجاری و فناوری منجر شود.
انواع قراردادهای جوینت ونچر؛ کدام نوع مناسب پروژه شماست؟
همان‌طور که پیشتر گفته شد، جوینت ونچر به دلایل مختلفی شکل میگیرد و از مزایا و قابلیت‌های بسیاری برخوردار است. جوینت ونچر را بر مبنای اینکه آیا یک شخصیت حقوقی مستقل ایجاد می‌شود یا نه، می‌توان به دو قسم تقسیم کرد: جوینت ونچر قراردادی و جوینت ونچر شرکتی.
۱. جوینت ونچر قراردادی
در این نوع از جوینت ونچر، شرکا با انعقاد قراردادی به‌منظور انجام یک کار یا فعالیت تجاری خاص به‌دنبال مشارکت در سود حاصل از آن‌اند، بدون اینکه نیاز به ایجاد شخصیت حقوقی مجزا و مستقل داشته باشند. در این شراکت، تمرکز بر همکاری و تقسیم منافع است، به‌طوری‌که هر شریک براساس سهم خود از فعالیت‌ها، در سود شریک می‌شود.
برای انجام فعالیت‌های مد نظر، شرکا به‌نوعی سازمان‌دهی داخلی نیاز دارند؛ به همین منظور، از میان خود یکی از اعضا را به‌عنوان رئیس (Leader) انتخاب می‌کنند تا مسئول هماهنگ‌سازی و نظارت بر فعالیت‌های گروهی باشد. این رئیس نقش مهمی در مدیریت و هدایت پروژه ایفا می‌کند؛ اما نکته‌ی درخور توجه این است که حدود مسئولیت‌های او به‌طور واضح تعریف شده است. رئیس در این نوع از جوینت ونچر، بدون کسب رضایت و تایید سایر اعضا، اجازه‌ی انعقاد هیچ‌گونه قراردادی را ندارد. این قید به‌منظور حفظ شفافیت و جلوگیری از تصمیمات یک‌جانبه است و برای تضمین رعایت منافع مشترک شرکا اهمیت دارد.
چه چالش‌هایی در برابر جوینت ونچر قراردادی قرار دارند؟
با توجه به عدم تشکیل یک شخصیت حقوقی مستقل در جوینت ونچر قراردادی، انجام فعالیت‌های مرتبط با موضوع قرارداد اصلی میان اعضای مختلف تقسیم می‌شود. در این مدل، هریک از اعضا پس‌از انجام هزینه‌های مربوط به فعالیت‌های پروژه، می‌توانند با ارائه‌ی اسناد و مدارک معتبر، مبالغ صرف‌شده را از سایر شرکا دریافت کنند. این نوع تنظیمات به‌عنوان یک مزیت از نظر ساده‌سازی امور مالی و انعطاف‌پذیری در هزینه‌ها محسوب می‌شود؛ اما در عین حال چالش‌هایی را به‌همراه دارد.
یکی از معایب مهم این ویژگی در جوینت ونچر قراردادی، احتمال بروز تقلب در حساب‌ها و هزینه‌سازی‌های غیر واقعی است؛ چون پرداخت‌ها براساس اسناد هزینه‌ای انجام می‌شوند، کنترل و نظارت دقیق بر صحت و شفافیت این اسناد می‌تواند دشوار باشد و امکان سوءاستفاده در این زمینه وجود دارد.
علاوه‌بر این، به‌دلیل فقدان یک شخصیت حقوقی مستقل و تقسیم وظایف بین اعضای مختلف جوینت ونچر، احتمال تداخل وظایف و مسئولیت‌ها نیز وجود دارد؛ این موضوع می‌تواند منجر به بروز ابهاماتی در شفافیت مسئولیت‌ها و در نهایت به ایجاد مشکلات مدیریتی و اجرایی در پروژه‌ها شود.
۲. جوینت ونچر شرکتی
در این نوع از جوینت ونچر، شرکا با ایجاد یک شخصیت حقوقی مستقل، به ایفای تعهدات ذکرشده در قرارداد اصلی می‌پردازند. این شخصیت حقوقی مستقل به‌عنوان یک نهاد قانونی جداگانه، مسئولیت‌های مربوط به پروژه را به عهده گرفته و می‌تواند به‌طور مستقل فعالیت‌های اقتصادی و تجاری خود را انجام دهد.
درخصوص انتخاب نوع شرکت برای تشکیل شخصیت حقوقی در این مدل از جوینت ونچر، براساس قوانین ایران، الزام خاصی برای انتخاب یک نوع خاص از شرکت وجود ندارد. بااین‌حال، همان‌طور که در نوشته‌ی شرکت با مسئولیت محدود اشاره کردیم، دو نوع شرکت با مسئولیت محدود و شرکت سهامی به‌عنوان قالب‌هایی مناسب‌تر برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جوینت ونچر شناخته می‌شوند. این نوع شرکت‌ها به‌دلیل ساختار قانونی مشخص و تقسیم مسئولیت‌ها، مزایای بسیاری در جذب سرمایه‌گذار و کاهش ریسک‌های مالی و حقوقی دارند.
قرارداد جوینت ونچر چه ارکانی دارد؟
برای انعقاد هر قراردادی ارکانی وجود دارد که باید رعایت شوند. در قرارداد جوینت ونچر حسب نوع قرارداد، علی‌رغم شباهت‌های بسیار، تفاوت‌هایی جزئی نیز وجود دارد. ارکان این نوع از قرارداد عبارت‌اند از:
۱. مشارکت شرکا در تامین مالی
در تمامی انواع جوینت ونچر، طرفین قرارداد با آورده‌های نقدی یا غیر نقدی خود در سرمایه‌گذاری و تامین مالی پروژه سهم دارند و سرمایه‌ی جوینت ونچر را تامین می‌کنند.
در جوینت ونچر قراردادی، به‌دلیل عدم ایجاد شخصیت حقوقی جدید، هریک از شرکا به نسبت سهم‌الشرکه‌ی خود در اموال و دارایی‌های جوینت ونچر سهیم می‌شوند. در این مدل، مالکیت دارایی‌ها همچنان در اختیار شرکا باقی می‌ماند و هریک از آنها طبق سهم خود از سود و زیان پروژه بهره‌مند می‌شوند.
اما در جوینت ونچر شرکتی، به‌دلیل ایجاد یک شخصیت حقوقی جدید، مالکیت آورده‌های نقدی و غیر نقدی به شرکت مشترک منتقل می‌شود و از دارایی‌های طرفین قرارداد خارج می‌گردد. در این مدل، شرکا صرفا سهم‌الشرکه یا سهام دریافت می‌کنند و دیگر مالک مستقیم اموال و دارایی‌های جوینت ونچر نیستند؛ بدین‌ترتیب، شرکت جدیدی که به‌طور مشترک بین طرفین ایجاد می‌شود، مالک تمامی دارایی‌ها و اموال پروژه خواهد بود و شرکا فقط براساس سهام خود در این شرکت سهم خواهند داشت.
۲. مشارکت در سود و زیان
در قرارداد جوینت ونچر، هریک از شرکا براساس سهم‌الشرکه یا سهام خود و به میزان مشارکتشان در سرمایه‌گذاری، در سود و زیان پروژه شریک خواهند بود. این تقسیم سود و زیان معمولا براساس نسبت سهم‌الشرکه‌ی هر شریک صورت میگیرد. بااین‌حال، در برخی موارد، برای تعدادی از شرکا با صدور سهام ممتاز، میزان سود دریافتی آنها افزایش می‌یابد.
سهام ممتاز به شرکا این امکان را می‌دهد که نسبت به سایر شرکا، از سود بیشتری برخوردار شوند، حتی اگر سهم‌الشرکه‌‌شان کمتر باشد؛ این اقدام معمولا به‌منظور جلب نظر سرمایه‌گذاران خاص یا پاداش دادن به شرکای کلیدی انجام می‌شود.
۳. نقش در تصمیم‌گیری‌ها
در جوینت ونچر، چه از نوع قراردادی و چه از نوع شرکتی، شرکا به شیوه‌های مختلفی در فرآیند تصمیم‌گیری دخیل‌اند. در هر دو مدل، تصمیمات مهم، به‌ویژه در زمینه‌های استراتژیک، مالی و اجرایی، باید به‌طور مشترک اتخاذ شوند و نظرات تمامی شرکا در نظر گرفته شود.
در جوینت ونچر قراردادی، این دخالت معمولا از طریق هماهنگی مستقیم بین شرکا و براساس توافقات موجود در قرارداد انجام می‌شود؛ اما در جوینت ونچر شرکتی، به‌دلیل ایجاد یک شخصیت حقوقی جدید، شرکا ممکن است از طریق هیئت‌مدیره یا دیگر نهادهای مدیریتی که در اساسنامه‌ی شرکت پیش‌بینی شده‌اند، در فرآیند تصمیم‌گیری شرکت کنند. به‌طور کلی، هر دو مدل تلاش می‌کنند تا مشارکت و نظارت فعال شرکا را در تصمیم‌گیری‌ها تضمین کنند تا منافع همه‌ی طرف‌ها به‌طور متوازن تامین شوند.
در قراردادهای جوینت ونچر، کوچک‌ترین اشتباه در نحوه‌ی انعقاد قرارداد یا ایفای تعهدات می‌تواند هزینه‌هایی سنگین و جبران‌ناپذیر به‌همراه داشته باشد. با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی و حساسیت‌های خاص این نوع قراردادها در ایران، حتی یک خطای جزئی می‌تواند منجر به تحمیل جریمه‌های هنگفت، دعاوی حقوقی پیچیده و حتی تعطیلی کسب‌وکار شما شود.
اگر قصد انعقاد قرارداد جوینت ونچر در ایران را دارید، بی‌توجهی به قوانین و مقررات داخلی کشور می‌تواند عواقب غیر قابل‌جبرانی برای شما داشته باشد. برای اینکه از بروز هرگونه مشکل حقوقی جلوگیری کنید و در مسیری امن و قانونی گام بردارید، مشاورین و متخصصین موسسه‌ی حقوقی لیبرالا با اطلاعات دقیق و به‌روز حقوقی در این زمینه، می‌توانند شما را راهنمایی کنند.
برای جلوگیری از هرگونه ریسک و مشکل حقوقی، حتما پیش از هر اقدامی، با مشاورین موسسه‌ی حقوقی لیبرالا تماس بگیرید و وقت مشاوره‌ی خود را رزرو کنید. نگذارید کوچک‌ترین اشتباه، شما را درگیر مشکلاتی بزرگ و غیر قابل‌بازگشت کند.
منابع
