حقوق بیماران در دسترسی به داروهای مورد نیاز در شرایط بحران و جنگ، ارتباط تنگاتنگی با حقوق بشر و سلامت عمومی دارد. این حقوق، نه‌تنها در قوانین داخلی کشورها، بلکه در اسناد بین‌المللی نیز به‌طور صریح مورد تاکید قرار گرفته‌اند. سلامت افراد، به‌عنوان بخشی از حقوق بنیادین بشر، مستلزم دسترسی عادلانه و بدون تبعیض به داروهای مورد نیاز است. به دلیل اهمیت این موضوع، متخصصان موسسه حقوقی لیبرالا قصد دارند در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این چالش بپردازند.
شرایط بحران و جنگ، به‌عنوان چالشی جدی برای تامین داروهای ضروری، باعث می‌شود که بیماران در معرض خطرات جانی و سلامتی قرار گیرند. در چنین شرایطی، زیرساخت‌های بهداشتی تخریب می‌شوند، زنجیره‌ی تامین دارو مختل می‌گردد و دسترسی به داروهای حیاتی با محدودیت‌هایی شدید مواجه می‌شود. هدف از این نوشتار، بررسی حقوق بیماران در دسترسی به داروهای مورد نیاز در شرایط بحران و جنگ است. در این راستا، تعهدات دولت‌ها و جامعه‌ی بین‌المللی در تامین داروهای ضروری و حفظ سلامت عمومی مورد تحلیل قرار خواهند گرفت.
کدام اسناد بین‌المللی از حق دسترسی به دارو حمایت می‌کنند؟
حق دسترسی به دارو یکی از حقوق اساسی بشر است که در بسیاری از اسناد بین‌المللی، به‌ویژه در زمینه‌ی حقوق بشر و بهداشت جهانی، مورد توجه قرار گرفته است. این حق، به‌طور خاص، به تامین دسترسی همگانی به داروهای ضروری، واکسن‌ها و دیگر خدمات بهداشتی اشاره دارد و ازآنجایی‌که تامین سلامت عمومی یکی از الزامات پایه‌ای هر جامعه است، تضمین این حق در شرایط مختلف، ازجمله بحران‌ها و جنگ‌ها، اهمیت ویژه‌ای دارد.
در این راستا، اسناد مختلف بین‌المللی، ازجمله میثاق‌های حقوق بشر، کنوانسیون‌ها و قطعنامه‌های سازمان جهانی بهداشت، مسئولیت‌هایی را بر عهده‌ی دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی گذاشته‌اند تا از دسترسی به دارو و درمان برای تمامی افراد، به‌ویژه در شرایط بحرانی و جنگی، حمایت کنند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین اسناد بین‌المللی که از حق دسترسی به دارو حمایت می‌کنند، اشاره می‌شود:
۱. میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (۱۹۶۶)
این میثاق یکی از مهم‌ترین اسناد بین‌المللی است که در سطح جهانی به حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پرداخته است. در ماده ۱۲ این میثاق، حق بر سلامت، به‌عنوان یکی از حقوق بنیادین بشر، به‌صراحت معرفی شده است. این ماده از دولت‌ها می‌خواهد که برای پیشگیری، درمان و کنترل بیماری‌ها و تامین خدمات بهداشتی، به‌ویژه در مواقع بحرانی، اقدام کنند. این سند تصریح می‌کند که دولت‌ها موظف‌اند دسترسی به داروهای ضروری را برای تمام افراد فراهم کنند.
این میثاق، نه‌تنها به حق دسترسی به داروهای ضروری تاکید دارد، بلکه آن را در قالب حق بر سلامت انسان‌ها معرفی می‌کند و برای دولت‌ها الزام‌آور است که در سیاست‌های بهداشتی خود این حق را در نظر بگیرند.
۲. کنوانسیون ژنو و پروتکل‌های الحاقی آن
کنوانسیون‌های ژنو و پروتکل‌های الحاقی آن، به‌ویژه در شرایط جنگ و بحران‌های انسانی، بر اهمیت تامین نیازهای بهداشتی و درمانی غیر نظامیان تاکید دارند. پروتکل الحاقی اول به کنوانسیون ژنو (۱۹۷۷) تصریح می‌کند که طرفین درگیر در جنگ باید از تخریب زیرساخت‌های بهداشتی خودداری کرده و دسترسی غیر نظامیان به دارو و خدمات درمانی را تضمین کنند.
در شرایط جنگی که معمولا نیازهای انسانی، ازجمله بهداشت و درمان، به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرند، این اسناد تاکید می‌کنند که حتی در وضعیت‌های بحرانی و جنگ، باید به حقوق انسانی، مانند دسترسی به دارو، احترام گذاشته شود؛ این امر باعث حفظ سلامت غیر نظامیان در مناطق جنگی می‌شود.
۳. قطعنامه WHA72.8 سازمان جهانی بهداشت (۲۰۱۹)
در این قطعنامه، سازمان جهانی بهداشت بر ضرورت دسترسی عادلانه به داروهای ضروری، به‌ویژه در شرایط بحرانی تاکید کرده است. این قطعنامه، به‌ویژه به اهمیت دسترسی به دارو در دوران بحران‌های بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی می‌پردازد. سازمان جهانی بهداشت در این قطعنامه از کشورها می‌خواهد که اقدامات لازم برای تامین داروهای ضروری را در این شرایط اتخاذ کنند.
قطعنامه‌ی WHA72.8 نه‌تنها بر اهمیت دسترسی به دارو تاکید دارد، بلکه تاکید می‌کند که باید این دسترسی به‌طور عادلانه در سطح جهانی فراهم شود، به‌ویژه در مناطقی که در حال تجربه‌ی بحران‌های بهداشتی یا اقتصادی‌اند.
۴. اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸)
هرچند این اعلامیه، به‌طور خاص، به دسترسی به دارو اشاره نکرده است، در ماده ۲۵ خود به حق هر فرد برای برخورداری از استانداردهای مناسب زندگی، شامل بهداشت و درمان، اشاره می‌کند. این ماده دولت‌ها را موظف می‌کند که شرایطی را فراهم کنند تا افراد بتوانند از خدمات بهداشتی و درمانی ضروری بهره‌مند شوند.
این اعلامیه، به‌عنوان یکی از اسناد اساسی حقوق بشر، به‌طور غیر مستقیم بر اهمیت دسترسی به دارو و خدمات بهداشتی تاکید می‌کند و آن را جزئی از حق عمومی برای برخورداری از زندگی سالم می‌شمارد.
۵. سند توسعه پایدار سازمان ملل (۲۰۳۰)
در اهداف توسعه پایدار سازمان ملل، به‌ویژه هدف ۳ «سلامت و رفاه»، به تامین دسترسی همگانی به داروهای ضروری، واکسن‌ها و دیگر خدمات بهداشتی اشاره شده است. این سند می‌خواهد دسترسی به خدمات بهداشتی به‌ویژه در مناطق محروم و بحران‌زده، در سطح جهانی به‌طور عادلانه تامین شود.
درمجموع، این اسناد بین‌المللی مجموعه‌ای از تعهدات و الزامات برای دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی ایجاد کرده‌اند تا به‌ویژه در شرایط بحران یا جنگ، حق دسترسی به دارو برای همه‌ی افراد، به‌ویژه در شرایط بحرانی و جنگی، تضمین شود.
حق بر سلامت و دسترسی به دارو چه جایگاهی در حقوق بشر دارد؟
حق بر سلامت و دسترسی به دارو یکی از حقوق بنیادی انسان‌ها است که در چهارچوب حقوق بشر به‌طور گسترده‌ای شناخته شده و مورد تاکید قرار گرفته است. این حق، نه‌تنها به‌طور کلی شامل دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی مناسب می‌شود، بلکه دسترسی به داروهای ضروری را نیز در بر می‌گیرد. طبق ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸)، هر فردی حق دارد از استانداردهای زندگی مناسبی برخوردار باشد که سلامت و رفاه او و خانواده‌اش را تامین کند. این حق به‌طور خاص بر لزوم تامین شرایطی برای حفظ سلامت افراد تاکید می‌کند و تامین داروهای ضروری بخشی از آن تلقی می‌شود.
علاوه‌بر این، در میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (۱۹۶۶) نیز به‌صراحت بر اهمیت دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و دارو تاکید شده است. ماده‌ی ۱۲ این میثاق تصریح می‌کند که دولت‌ها باید شرایطی را فراهم کنند که دسترسی به خدمات بهداشتی و داروهای ضروری برای تمامی افراد، بدون هیچ‌گونه تبعیض، امکان‌پذیر باشد؛ بنابراین، حق بر سلامت، نه‌تنها یک ضرورت انسانی است، بلکه مسئولیت‌های حقوقی نیز به همراه دارد که دولت‌ها موظف به رعایت آن‌اند.
در شرایط بحران و جنگ، این حق اهمیت مضاعفی می‌یابد؛ زیرا افراد در معرض خطرات بهداشتی و درمانی بیشتری قرار دارند؛ برای مثال، بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن، مانند دیابت، سرطان یا ایدز، در این شرایط با مشکلات جدی در تامین داروهای ضروری مواجه می‌شوند. اختلال در زنجیره‌ی تامین دارو در مناطق جنگی یا بحران‌زده می‌تواند تهدیدی مستقیم برای جان این افراد باشد؛ به همین دلیل، تامین دسترسی به داروهای ضروری، نه‌تنها یک مسئولیت اخلاقی، بلکه یک تعهد حقوقی است که بر عهده‌ی دولت‌ها و جامعه‌ی بین‌المللی قرار دارد.
ازآنجایی‌که دسترسی به دارو، به‌ویژه در مواقع بحران، می‌تواند تاثیر مستقیمی بر بقای افراد داشته باشد، تضمین این دسترسی باید در اولویت قرار گیرد؛ به همین دلیل، جامعه‌ی جهانی از دولت‌ها می‌خواهد که در شرایط بحرانی و جنگ، هرگونه اقدام لازم برای تامین دسترسی به دارو را انجام دهند تا هیچ فردی به دلیل کمبود دارو و درمان، جان خود را از دست ندهد. این امر، نه‌تنها به‌عنوان یک مسئولیت قانونی، بلکه به‌عنوان یک ضرورت اخلاقی و انسانی مطرح است.
قوانین داخلی و بین‌المللی چه تضمین‌هایی برای دسترسی به دارو در شرایط بحران ارائه می‌دهند؟
دسترسی به دارو در شرایط بحران، چه در سطح داخلی و چه در سطح بین‌المللی، یکی از الزامات اساسی برای حفظ سلامت عمومی است. بسیاری از کشورها در قوانین داخلی خود، دسترسی به داروهای ضروری را به‌عنوان بخشی از حقوق شهروندی و یکی از پایه‌های بهداشت عمومی به رسمیت شناخته‌اند. در این راستا، قوانین بهداشتی و درمانی این کشورها دولت‌ها را ملزم می‌کنند تا داروهای ضروری را به‌طور رایگان یا با قیمت مناسب در اختیار بیماران قرار دهند. این قوانین، نه‌تنها برای شرایط عادی، بلکه در مواقع بحران و جنگ نیز باید اجرا شوند تا از سلامت عمومی در برابر تهدیدات مختلف، ازجمله بیماری‌ها و آسیب‌های ناشی از بحران‌ها، محافظت گردد.
در بسیاری از کشورها، دسترسی به دارو در بحران‌ها جزء حقوق اولیه و شهروندی مردم است که در قوانین بهداشتی آنها لحاظ شده است؛ برای مثال، در برخی کشورها، دولت‌ها موظف‌اند تا در مواقع اضطراری و بحران، داروهای ضروری را به رایگان یا با قیمت‌های معقول و قابل دسترس برای مردم فراهم کنند. در این شرایط، دولت‌ها باید اقدامات لازم برای تامین داروهای مورد نیاز افراد، به‌ویژه بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن و افراد در معرض خطر را انجام دهند.
در سطح بین‌المللی نیز قوانین و مقررات متعددی وجود دارند که تضمین می‌کنند دسترسی به دارو در شرایط بحران و جنگ حفظ شود. یکی از این اسناد مهم، قطعنامه‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO) است که دولت‌ها را موظف می‌کند تا در بحران‌ها، داروهای ضروری را برای مردم تامین کنند. این سازمان تاکید دارد که در مواقع اضطراری، دسترسی به داروهای اساسی باید به‌طور عادلانه برای همه فراهم شود.
به دلیل اهمیت موضوع قوانین بین‌المللی در صنعت دارویی ما در مقاله‌ی «قوانین و مقررات بین‌المللی در حوزه دارو» به‌تفصیل به بررسی این مبحث پرداخته‌ایم.
همچنین، کنوانسیون‌های حقوق بشری، به‌ویژه کنوانسیون منع شکنجه و رفتارهای غیر انسانی (۱۹۸۴)، تاکید دارند که محروم کردن افراد از دسترسی به داروهای ضروری می‌تواند به‌عنوان رفتاری غیر انسانی تلقی شود. این سند بر لزوم رعایت حقوق بشر در شرایط بحرانی تاکید دارد و دولت‌ها را موظف می‌کند که هیچ فردی را از دسترسی به داروهای حیاتی محروم نکنند؛ زیرا این عمل می‌تواند جان افراد را به خطر بیندازد و نقض حقوق بشر محسوب شود.
علاوه‌بر این، بسیاری از قوانین بین‌المللی، به‌ویژه قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، بر این موضوع تاکید دارند که در شرایط تحریم‌های اقتصادی یا جنگی، هیچ‌گونه محدودیتی نباید برای ارسال داروهای ضروری به مناطق بحران‌زده اعمال شود. این قطعنامه‌ها معمولا استثنائاتی را در نظر می‌گیرند که به دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی اجازه می‌دهند حتی در شرایط تحریم‌های بین‌المللی، داروهای ضروری را به مناطق آسیب‌دیده ارسال کنند تا جان افراد در معرض خطر حفظ شود.
این قوانین و مقررات بین‌المللی نشان می‌دهند که دسترسی به دارو، نه‌تنها یک ضرورت انسانی است، بلکه یک تعهد حقوقی است که دولت‌ها و جامعه بین‌المللی به‌طور جدی باید آن را رعایت کنند. در شرایط بحران، تضمین دسترسی به داروهای ضروری، از الزامات اساسی برای حفظ سلامت عمومی است و هیچ‌گونه محدودیتی نباید مانع از تامین دارو در این شرایط شود.
برای مطالعه‌ی بیشتر در این خصوص می‌توانید به مقاله‌ی «حق دسترسی بیماران به دارو در شرایط تحریمی» مراجعه کنید.
دولت‌ها چه مسئولیت‌هایی در قبال تامین داروهای ضروری دارند؟
دولت‌ها، به‌عنوان نهادهای اصلی مسئول در تامین سلامت عمومی، موظف‌اند تا در تمام شرایط، ازجمله بحران‌ها و جنگ‌ها، دسترسی به داروهای ضروری را برای شهروندان خود تضمین کنند. این مسئولیت‌ها، به‌ویژه در زمان‌هایی که تهدیدات بهداشتی افزایش می‌یابند، نظیر شیوع بیماری‌ها یا وقوع بحران‌های انسانی، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در اینجا به مسئولیت‌های اصلی دولت‌ها در این زمینه اشاره می‌کنیم:
۱. حفظ و تقویت زیرساخت‌های بهداشتی
دولت‌ها باید زیرساخت‌های بهداشتی خود را به‌طور مستمر حفظ و تقویت کنند تا در شرایط بحران قادر به تامین داروهای ضروری باشند. این مسئولیت، به‌ویژه در زمان‌های جنگ و بحران‌های طبیعی، اهمیت دوچندان می‌یابد؛ زیرا زیرساخت‌ها معمولا در معرض خطر تخریب و آسیب قرار می‌گیرند.
دولت‌ها باید بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و مراکز بهداشتی را در برابر آسیب‌ها و تخریب‌های ناشی از درگیری‌ها یا بلایای طبیعی محافظت کنند. بر اساس قوانین بین‌المللی بشردوستانه، تاسیسات بهداشتی باید به‌عنوان اهداف غیر نظامی شناخته شوند و از هرگونه حمله یا تخریب مصون باشند. همچنین، دولت‌ها باید شبکه‌های توزیع دارو را به‌گونه‌ای طراحی کنند که در شرایط اضطراری بتوانند داروهای ضروری را به‌طور سریع و موثر به مناطق مختلف ارسال کنند.
۲. تامین منابع مالی کافی برای خرید داروها
دولت‌ها باید منابع مالی کافی برای تامین داروهای ضروری در شرایط بحران اختصاص دهند. این منابع باید برای خرید داروهای مورد نیاز، ازجمله داروهای ویژه برای بیماری‌های خاص و داروهای پایه، در دسترس قرار گیرند. همچنین، دولت‌ها باید بودجه‌ی کافی برای بخش بهداشت و درمان اختصاص دهند تا درصورت بروز بحران، از هرگونه کمبود دارو جلوگیری شود. این تامین منابع مالی باید به‌طور منظم و درازمدت برنامه‌ریزی شود تا دولت‌ها قادر به واکنش سریع در برابر بحران‌ها باشند.
۳. ایجاد سیستم‌های توزیع عادلانه دارو
دسترسی به داروهای ضروری نباید تحت تاثیر عوامل تبعیض‌آمیز قرار گیرد. دولت‌ها موظف‌اند سیستم‌هایی ایجاد کنند که توزیع داروهای ضروری را به‌طور عادلانه و بدون تبعیض در میان همه‌ی اقشار جامعه، به‌ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر، مانند سالمندان، کودکان، زنان باردار و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، تضمین کند. در شرایط بحران، مانند جنگ یا پاندمی، سیستم‌های توزیع دارو باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که داروهای ضروری به‌سرعت و بدون تبعیض به تمامی افرادی که به آنها نیاز دارند، در دسترس قرار گیرند.
۴. تدوین برنامه‌های اضطراری برای تامین دارو
دولت‌ها باید برنامه‌های اضطراری موثری تدوین کنند که در مواقع بحران، مانند جنگ، بلایای طبیعی یا بحران‌های بهداشتی جهانی، داروهای ضروری را به‌طور سریع و کارآمد در اختیار بیماران قرار دهند. این برنامه‌ها باید شامل پیش‌بینی نیاز به داروهای مختلف در شرایط مختلف و همچنین آماده‌سازی زیرساخت‌های توزیع دارو برای شرایط اضطراری باشند. این امر کمک می‌کند که درصورت وقوع بحران، دولت‌ها قادر باشند به‌سرعت واکنش نشان دهند و داروهای ضروری را به مناطق نیازمند ارسال کنند.
۵. همکاری با سازمان‌های بین‌المللی و نهادهای بشردوستانه
دولت‌ها باید با سازمان‌های بین‌المللی، مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و نهادهای بشردوستانه همکاری کنند تا در شرایط بحران داروهای ضروری را به مناطق آسیب‌دیده ارسال کنند. دولت‌ها باید از امکانات و ظرفیت‌های بین‌المللی استفاده کنند تا تامین دارو در مناطق بحرانی، به‌ویژه در کشورهای در حال جنگ یا در معرض بلایای طبیعی، تسهیل شود. این همکاری‌ها می‌توانند شامل تامین منابع دارویی، ارسال کمک‌های مالی یا استفاده از شبکه‌های بین‌المللی برای توزیع داروها باشند.
۶. آموزش و آگاه‌سازی عمومی
دولت‌ها موظف‌اند که در شرایط بحران، به‌ویژه در بحران‌های بهداشتی، از طریق رسانه‌ها و برنامه‌های آموزشی، مردم را از راهکارها و منابع موجود برای دسترسی به داروهای ضروری آگاه کنند.
درمجموع، دولت‌ها مسئولیت‌های گسترده‌ای در تامین داروهای ضروری در شرایط بحران دارند. این مسئولیت‌ها، نه‌تنها شامل تامین داروهای لازم برای حفظ سلامت عمومی می‌شوند، بلکه به تامین زیرساخت‌ها، همکاری با نهادهای بین‌المللی و اجرای برنامه‌های اضطراری نیز مرتبط‌اند. تامین دسترسی به دارو در بحران‌ها به‌طور مستقیم با حفظ جان انسان‌ها و پیشگیری از بحران‌های بهداشتی گسترده در ارتباط است و این مسئولیت باید با جدیت و تعهد از سوی دولت‌ها پیگیری شود.
برنامه‌های اضطراری برای توزیع دارو در شرایط بحران چگونه باید طراحی شوند؟
طراحی برنامه‌های اضطراری برای توزیع دارو در شرایط بحران، یک فرآیند پیچیده و حساس است که نیازمند همکاری موثر و هماهنگی دولت‌ها، سازمان‌های بهداشتی و نهادهای بشردوستانه است. هدف از این برنامه‌ها، اطمینان از دسترسی سریع، عادلانه و کارآمد به داروهای ضروری برای جمعیت‌های آسیب‌پذیر در شرایط بحران است. به منظور موفقیت در طراحی و اجرای این برنامه‌ها، باید مجموعه‌ای از اصول و اقدامات کلیدی در نظر گرفته شوند؛ برخی از این اقدامات به شرح زیرند:
۱. هماهنگی بین‌سازمانی و همکاری بین‌المللی
طراحی و اجرای برنامه‌های اضطراری برای توزیع دارو، به‌ویژه در بحران‌ها، به همکاری نزدیک بین نهادهای دولتی، سازمان‌های بهداشتی و سازمان‌های بین‌المللی، مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO)، نیاز دارد. این هماهنگی‌ها باید در سطح ملی و بین‌المللی انجام شوند تا از ظرفیت‌ها و منابع مختلف استفاده بهینه شود.
۲. شناسایی سریع نیازهای دارویی
یکی از اولویت‌های برنامه‌های اضطراری، شناسایی سریع و دقیق نیازهای دارویی جامعه است. این کار باید از طریق ارزیابی‌های فوری و مداوم انجام شود تا بدانیم کدام داروها و تجهیزات پزشکی در کدام مناطق و برای کدام گروه‌های آسیب‌پذیر ضروری‌اند.
۳. ذخیره‌سازی ایمن و بهینه داروها
ذخیره‌سازی مناسب و ایمن داروها در زمان بحران ضروری است تا از آسیب دیدن، فساد یا دسترسی غیر قانونی به آنها جلوگیری شود. برای این منظور، باید انبارهایی با شرایط نگهداری خاص و تحت نظارت قرار گیرند.
۴. ایجاد شبکه‌های توزیع کارآمد
ایجاد و تقویت شبکه‌های توزیع دارو، ازجمله اقدامات اساسی برای موفقیت در تامین داروهای ضروری در بحران است. این شبکه‌ها باید قادر به مدیریت سریع و موثر ارسال دارو به مناطق مختلف و در زمان‌های اضطراری باشند.
۵. اولویت‌دهی به گروه‌های آسیب‌پذیر
در بحران‌ها، برخی از گروه‌ها مانند کودکان، زنان باردار، سالمندان و بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن در معرض خطرات بهداشتی بیشتری قرار می‌گیرند؛ بنابراین، در طراحی برنامه‌های اضطراری، باید اطمینان حاصل شود که این گروه‌ها در اولویت قرار دارند.
۶. آموزش و ارتقای آگاهی کارکنان بهداشتی
آموزش کارکنان بهداشتی و درمانی برای مدیریت بحران‌های بهداشتی و استفاده بهینه از داروها، ازجمله اقدامات ضروری در این زمینه است. این آموزش‌ها باید به‌طور مداوم به‌روز شوند تا کارکنان بتوانند در شرایط اضطراری به‌درستی عمل کنند.
۷. ایجاد سیستم‌های نظارتی برای جلوگیری از سوءاستفاده
سوءاستفاده از داروها یا توزیع ناعادلانه‌ی آنها می‌تواند به مشکلات جدی منجر شود؛ بنابراین، ایجاد سیستم‌های نظارتی برای کنترل فرآیند توزیع دارو و اطمینان از اینکه داروها به درستی و به‌طور عادلانه توزیع می‌شوند، ضروری است.
درمجموع، طراحی برنامه‌های اضطراری برای توزیع دارو در شرایط بحران نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، همکاری بین‌المللی و توجه ویژه به نیازهای گروه‌های آسیب‌پذیر است. دولت‌ها و نهادهای بهداشتی باید از طریق شناسایی سریع نیازها، ذخیره‌سازی ایمن داروها، ایجاد شبکه‌های توزیع کارآمد و آموزش کارکنان بهداشتی، اطمینان حاصل کنند که در زمان بحران داروهای ضروری به‌طور موثر و به‌موقع به دست همه‌ی افراد نیازمند می‌رسند. این برنامه‌ها، نه‌تنها سلامت افراد را حفظ می‌کنند، بلکه به کاهش عوارض بحران‌های بهداشتی نیز کمک می‌کنند.
بیماران در شرایط بحران با چه مشکلاتی در دسترسی به دارو مواجه می‌شوند؟
در شرایط بحران، مانند جنگ‌ها، بلایای طبیعی یا بحران‌های بهداشتی، بیماران با مشکلات زیادی در دسترسی به داروهای ضروری روبه‌رو می‌شوند که می‌توانند سلامت آنان را به‌شدت تهدید کنند. این مشکلات، نه‌تنها به‌طور مستقیم بر کیفیت زندگی افراد تاثیر می‌گذارند، بلکه در برخی موارد می‌توانند به مرگ‌ومیر ناشی از عدم درمان به‌موقع منجر شوند. در زیر به مهم‌ترین چالش‌هایی که بیماران در این شرایط با آنها مواجه‌اند، اشاره می‌کنیم:
۱. کمبود داروها و افزایش قیمت‌ها
یکی از اولین مشکلات بیماران در شرایط بحران، کمبود داروهای ضروری است. در مواقع بحرانی، تولید و تامین دارو به‌شدت مختل می‌شود و ممکن است داروهایی که برای درمان بیماری‌های مزمن یا حاد ضروری‌اند، در بازار نایاب شوند.
۲. تخریب مراکز بهداشتی و درمانی
در شرایط جنگ یا بحران‌های طبیعی، مراکز بهداشتی و درمانی یکی از اصلی‌ترین اهداف آسیب‌ها قرار می‌گیرند. بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، داروخانه‌ها و دیگر تاسیسات بهداشتی ممکن است مورد حمله قرار گیرند یا تخریب شوند و این امر منجر به از دست رفتن ظرفیت‌های درمانی موجود می‌شود.
۳. خطرات ناشی از جابه‌جایی بیماران برای دریافت دارو
یکی از دیگر مشکلات عمده، جابه‌جایی بیماران به مراکز درمانی یا داروخانه‌ها در زمان بحران است. در مناطق درگیری یا مناطقی که به دلیل بلایای طبیعی از دسترس خارج شده‌اند، حرکت از یک مکان به مکان دیگر برای دریافت دارو یا درمان می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
۴. اختلال در توزیع داروهای ضروری
در شرایط بحران، یکی از مشکلات عمده، اختلال در شبکه توزیع دارو است. عدم دسترسی به داروخانه‌ها و مراکز توزیع دارو به دلیل آسیب دیدن زیرساخت‌ها یا قطع ارتباطات می‌تواند منجر به عدم توزیع صحیح داروها در بین مناطق نیازمند شود.
۵. چالش‌های مربوط به دسترسی گروه‌های آسیب‌پذیر
گروه‌های خاصی از افراد، مانند کودکان، سالمندان، زنان باردار و بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن، در شرایط بحران در معرض خطرات جدی‌تری قرار دارند.
۶. سوءاستفاده از داروها و بازار سیاه
در بحران‌ها، به‌ویژه زمانی که دارو کمیاب می‌شود، ممکن است برخی افراد یا گروه‌ها از این وضعیت سوءاستفاده کرده و داروها را به قیمت‌های گزاف در بازار سیاه بفروشند.
در نهایت، در شرایط بحران، بیماران با چالش‌های بسیاری برای دسترسی به داروهای ضروری مواجه می‌شوند که تاثیرات منفی جدی بر سلامت آنان دارد. این مشکلات می‌توانند به مشکلات اقتصادی، اجتماعی و جسمی دامن بزنند و در نهایت به مرگ‌ومیر و بحران‌های بهداشتی گسترده‌تری منجر شوند. برای مقابله با این چالش‌ها، ضروری است که دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و نهادهای بهداشتی، برنامه‌های اضطراری موثر و هماهنگی برای تامین داروهای ضروری طراحی و اجرایی کنند.
سازمان‌های بین‌المللی چگونه از حقوق بیماران در شرایط بحران حمایت می‌کنند؟
سازمان‌های بین‌المللی نقشی کلیدی در حمایت از حقوق بیماران در شرایط بحران و جنگ ایفا می‌کنند. این سازمان‌ها با ارائه‌ی کمک‌های بشردوستانه، تامین داروهای ضروری، تجهیزات پزشکی و نیروی انسانی متخصص، به کشورها و مناطق بحران‌زده کمک می‌کنند تا بیمارانی که به درمان فوری نیاز دارند، حمایت شوند. در اینجا به‌تفصیل به نحوه‌ی حمایت این سازمان‌ها از حقوق بیماران در شرایط بحران می‌پردازیم.
۱. سازمان جهانی بهداشت (WHO)
سازمان جهانی بهداشت، به‌عنوان نهاد تخصصی سازمان ملل در حوزه‌ی بهداشت، نقش محوری در مدیریت بحران‌های بهداشتی و کمک به تامین داروهای ضروری در مناطق بحران‌زده ایفا می‌کند. این سازمان مسئولیت تامین دسترسی به خدمات بهداشتی و داروهای مورد نیاز بیماران را در شرایط اضطراری بر عهده دارد و در مواقع بحرانی اقداماتی اساسی انجام می‌دهد.
- برنامه‌های تامین داروهای ضروری: در شرایط بحران، WHO اقدام به ارسال داروهای حیاتی به مناطق بحرانی می‌کند تا از قطع دسترسی بیماران به دارو جلوگیری شود. این داروها، داروهای ضد ویروسی، آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد مالاریا و واکسن‌ها را شامل می‌شوند.
- حمایت از زیرساخت‌های بهداشتی: در بسیاری از مناطق بحران‌زده، زیرساخت‌های بهداشتی تخریب می‌شوند. WHO به بازسازی و تقویت این زیرساخت‌ها کمک می‌کند و از طریق تامین تجهیزات پزشکی و مستندات بهداشتی، شرایط بهداشتی این مناطق را بهبود می‌بخشد.
- همکاری بین‌المللی برای تامین دارو: این سازمان با کشورهای عضو خود همکاری می‌کند تا به‌طور مشترک داروهای حیاتی به مناطق نیازمند ارسال شوند. همچنین، این سازمان با نهادهای غیر دولتی و سایر سازمان‌های بین‌المللی همکاری دارد تا در زمان بحران، دارو به‌صورت سریع و موثر به دست بیماران برسد.
۲. صلیب سرخ
صلیب سرخ، یکی از بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین سازمان‌های بشردوستانه، در شرایط بحران و جنگ، به‌ویژه در مناطق درگیر درگیری‌های مسلحانه، به حمایت از بیماران می‌پردازد. این سازمان با ارسال دارو، تجهیزات پزشکی و تاسیس بیمارستان‌های سیار، به کمک نیازمندان می‌شتابد.
- ارسال کمک‌های پزشکی: صلیب سرخ از تیم‌های پزشکی خود برای ارائه‌ی کمک‌های درمانی به بیماران در مناطق جنگی استفاده می‌کند. این تیم‌ها داروهای ضروری، مراقبت‌های اولیه و درمان‌های خاص را برای آسیب‌دیدگان جنگ فراهم می‌آورند.
- حمایت از غیر نظامیان و زندانیان جنگی: صلیب سرخ طبق اصول حقوق بشردوستانه، از حقوق غیر نظامیان و زندانیان جنگی محافظت می‌کند. این سازمان به تامین مراقبت‌های بهداشتی برای کسانی که در معرض آسیب قرار دارند، می‌پردازد و از عدم دسترسی به داروهای ضروری جلوگیری می‌کند.
- حفاظت از تاسیسات بهداشتی: یکی از وظایف مهم صلیب سرخ در شرایط بحران، حفاظت از مراکز بهداشتی از حملات و تخریب‌ها است. بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها باید به‌عنوان اهداف غیر نظامی شناخته شوند و از هرگونه آسیب مصون بمانند.
برای دریافت مشاوره‌ی حقوقی تخصصی در زمینه‌ی مدیریت حقوقی بین‌المللی در شرایط بحران، اینجا کلیک کنید.
۳. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR)
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR) در شرایط بحران‌های انسانی و درگیری‌های مسلحانه برای پناهندگان و آوارگان به تامین دارو و تجهیزات پزشکی پرداخته و از حقوق بهداشتی آنها دفاع می‌کند.
- تامین داروهای ضروری: UNHCR اقدام به ارسال دارو و تجهیزات پزشکی به مناطق پناهندگی و اردوگاه‌های پناهندگان می‌کند تا اطمینان حاصل شود که پناهندگان از دسترسی به درمان‌های ضروری محروم نمی‌مانند.
- حمایت از بهداشت روانی: این سازمان همچنین به مسائل بهداشت روانی پناهندگان و آوارگان توجه می‌کند و خدمات روانشناسی و مشاوره به کسانی که از بحران‌های روانی رنج می‌برند، ارائه می‌دهد.
- پشتیبانی از بیماران خاص: کمیساریای عالی پناهندگان، به‌ویژه برای گروه‌های آسیب‌پذیر، مانند کودکان، سالمندان و بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن، خدمات بهداشتی ویژه‌ای ارائه می‌دهد تا این گروه‌ها از خدمات درمانی ضروری برخوردار شوند.
۴. همکاری بین‌المللی و هماهنگی توزیع دارو
یکی از راه‌های موثر برای بهبود دسترسی به دارو در شرایط بحران، همکاری بین‌المللی است. سازمان‌های بین‌المللی، دولت‌ها و نهادهای محلی با همکاری یکدیگر می‌توانند شرایطی فراهم کنند که داروها به‌صورت موثر و به‌موقع به دست بیماران برسد.
- تقویت شبکه‌های توزیع دارو: سازمان‌های بین‌المللی، نظیر WHO، صلیب سرخ و UNHCR، در همکاری با کشورها و نهادهای محلی، شبکه‌های توزیع دارو را تقویت می‌کنند و این داروها را از طریق مسیرهای امن و سریع به مناطق بحران‌زده ارسال می‌کنند.
- همکاری برای تسهیل دسترسی به دارو: در شرایط بحران، همکاری بین کشورها و نهادهای بین‌المللی برای تسهیل ارسال دارو و تجهیزات پزشکی به مناطق بحرانی بسیار مهم است. این همکاری‌ها باعث می‌شوند که فرآیند توزیع دارو به‌طور سریع‌تری انجام شود.
۵. سازمان‌های غیر دولتی (NGOها)
سازمان‌های غیر دولتی نیز نقش بسیار مهمی در تامین داروهای ضروری و ارائه‌ی خدمات پزشکی در شرایط بحران ایفا می‌کنند. این سازمان‌ها از طریق جمع‌آوری کمک‌های مالی و انسانی، داروها و تجهیزات پزشکی را به مناطق بحران‌زده ارسال می‌کنند.
- پزشکان بدون مرز (MSF): یکی از مشهورترین سازمان‌های غیر دولتی که در مناطق بحران‌زده فعالیت می‌کند، پزشکان بدون مرز (MSF) است. این سازمان با اعزام تیم‌های پزشکی به مناطق درگیر در بحران‌های جنگی یا بلایای طبیعی، به ارائه‌ی خدمات درمانی می‌پردازد.
- تاسیس مراکز بهداشتی موقت: این سازمان‌ها همچنین مراکز بهداشتی موقت را در مناطق بحران‌زده برپا می‌کنند تا به بیماران خدمات درمانی ارائه دهند. این مراکز، به‌ویژه در مناطقی که زیرساخت‌های بهداشتی به‌طور کامل از بین رفته‌اند، بسیار حیاتی‌اند.
- آموزش کارکنان بهداشتی محلی: بسیاری از سازمان‌های غیر دولتی نیز با آموزش کارکنان بهداشتی محلی به تقویت ظرفیت‌های درمانی در مناطق بحران‌زده کمک می‌کنند.
۶. حمایت از حقوق بیماران در بحران‌ها
سازمان‌های بین‌المللی همچنین از طریق نظارت بر وضعیت حقوق بشر در مناطق بحران‌زده و پیگیری موارد نقض حقوق بیماران، از حقوق بیماران حمایت می‌کنند. در شرایط بحران، حقوق بیماران، ازجمله دسترسی به دارو، درمان و مراقبت‌های بهداشتی، ممکن است به خطر بیفتد. سازمان‌های بین‌المللی، به‌ویژه در این مواقع، از روش‌های مختلفی مانند نظارت بر اجرای قوانین حقوق بشری، جلوگیری از قاچاق دارو و پیگیری موارد سوءاستفاده از منابع دارویی برای حفاظت از حقوق بیماران استفاده می‌کنند.
در نهایت، سازمان‌های بین‌المللی با ارائه‌ی کمک‌های بشردوستانه و همکاری با دولت‌ها و نهادهای محلی، نقشی موثر در تامین داروهای ضروری و خدمات درمانی در شرایط بحران ایفا می‌کنند. این سازمان‌ها با تلاش‌های هماهنگ و برنامه‌ریزی دقیق، دسترسی به دارو و خدمات بهداشتی را برای بیماران در شرایط بحرانی تسهیل می‌کنند و به‌طور مستمر از حقوق بشر و حقوق بیماران در مناطق بحران‌زده حمایت می‌کنند. از طریق این اقدامات، سازمان‌های بین‌المللی به کاهش آسیب‌های بهداشتی ناشی از بحران‌ها کمک می‌کنند و وضعیت بهداشت عمومی را در چنین شرایطی بهبود می‌بخشند.
برای درک اینکه چگونه تحریم‌ها می‌توانند بر تراکنش‌های بشردوستانه تاثیر بگذارند و چه استثنائاتی برای تسهیل این تراکنش‌ها وجود دارد، به مقاله‌ی «راهنمای جامع تحریم‌های ایران؛ قوانین، مجوزها و استثنائات در تراکنش‌های مالی و تجاری» مراجعه کنید.
با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی مرتبط با دسترسی به دارو در شرایط بحران و جنگ، مشاوره با وکلای متخصص در این حوزه بسیار ضروری است. مسائل مرتبط با حقوق بشر، قوانین بین‌المللی بشردوستانه و مقررات داخلی در چنین شرایطی نیاز به تحلیل و بررسی دقیق دارند تا از حقوق بیماران و افراد در معرض خطر به‌درستی حمایت شود.
اگر شما یا سازمان شما نیاز به کمک یا مشاوره در این زمینه دارید، متخصصان حقوقی موسسه‌ی حقوقی لیبرالا با تخصص و تجربه در حوزه‌ی حقوق بشر و قوانین بین‌المللی آماده‌اند تا درصورت نیاز، به شما کمک کنند. ما با ارائه‌ی مشاوره‌های حقوقی تخصصی و عملی، به شما کمک خواهیم کرد تا در شرایط بحرانی و پیچیده، به بهترین نحو از حقوق خود دفاع کنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر یا دریافت مشاوره، با ما تماس بگیرید. تیم متخصص ما آماده است تا شما را در این مسیر راهنمایی کند.
