نقش بیمه در حمل‌ونقل دریایی با پیشرفت‌های حاصل از انقلاب صنعتی، به‌طور هم‌زمان با ارتقای فناوری، ریسک‌های جدیدی نیز به زندگی بشر وارد شدند؛ این ریسک‌ها که در پی تحولات اقتصادی و صنعتی پدید آمدند، نیاز به راهکارهایی برای مدیریت و کاهش خطرات را ضروری ساختند.
در این راستا، روش‌های مختلفی برای مقابله با این ریسک‌ها ابداع شدند؛ اما مهم‌ترین و موثرترین روش، انتقال ریسک به بیمه‌گر است.
در عرصه‌ی تجارت بین‌المللی، به‌ویژه در حمل‌ونقل کالا از طریق دریا، ریسک‌های فراوانی مانند غرق شدن کشتی‌ها و آسیب به محموله‌ها وجود دارد. یکی از بهترین راهکارها برای جبران خسارات ناشی از این حوادث، استفاده از بیمه‌های دریایی مناسب است.
این نوع بیمه‌ها امکان محافظت در برابر خطرات احتمالی در حمل‌ونقل دریایی را برای افراد و شرکت‌ها فراهم می‌کنند.
با توجه به اهمیت فراوان بیمه در حمل‌ونقل کالا، متخصصان موسسه‌ی حقوقی لیبرالا در این مقاله به بررسی نقش کلیدی بیمه در این زمینه پرداخته‌اند.
قرارداد بیمه دریایی چه خصوصیاتی دارد؟
طبق ماده ۱ قانون بیمه، بیمه قراردادی است که بیمه‌گر براساس آن موظف می‌شود که در ازای دریافت حق بیمه، درصورت وقوع خسارت به موضوع قرارداد، مبلغ خسارت را به بیمه‌گذار یا شخص ثالثی که وی مشخص می‌کند پرداخت نماید.
این قرارداد بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار به‌طور شفاف و مشخص شرایطی را تعیین می‌کند که در آن، بیمه‌گر مسئول جبران خسارت است و در عین حال، بیمه‌گذار موظف به پرداخت مبلغ معین به‌عنوان حق بیمه است.
این مکانیزم، به‌عنوان ابزاری برای کاهش ریسک‌های مالی به‌ویژه در شرایط غیر قابل پیش‌بینی عمل می‌کند و باعث اطمینان‌خاطر طرفین قرارداد می‌شود.
این قاعده در بیمه‌ی دریایی نیز به قوت خود باقی است، با این تفاوت که در این نوع بیمه، بیمه‌گر تنها درصورتی اقدام به پرداخت خسارت می‌کند که خسارت واردشده، به‌طور مستقیم در جریان عملیات کشتی‌رانی یا حمل‌ونقل دریایی رخ داده باشد.
در بیمه‌ی دریایی، ریسک‌های خاص و متنوعی وجود دارد که تنها در ارتباط با حمل‌ونقل کالا یا افراد از طریق دریا قابل پیش‌بینی است. به عبارت دیگر، بیمه‌گر باید از وقوع خسارت‌هایی که ناشی از حوادث طبیعی یا انسانی در مسیر دریایی‌اند، اطمینان حاصل کند تا مسئولیت پرداخت خسارت را بر عهده گیرد.
میزان خسارت پرداختی توسط بیمه‌گر به بیمه‌گذار چقدر است؟
میزان خسارت پرداختی به بیمه‌گذار در بیمه‌نامه به‌طور دقیق و مشخص تعیین می‌شود و این موضوع اهمیت بسیار زیادی دارد. در واقع، این تعیین میزان خسارت براساس شرایطی است که در قرارداد بیمه‌نامه قید شده و ممکن است شامل حداکثر مبلغ قابل پرداخت، نوع خسارت‌های تحت‌پوشش و روش محاسبه‌ی آنها باشد.
هرگونه ابهام یا نقص در تنظیم قرارداد می‌تواند موجب بروز مشکلات در زمان وقوع خسارت شود؛ به همین دلیل، انعقاد یک قرارداد دقیق و توجه به جزئیات هنگام تنظیم بیمه‌نامه، از اهمیت بسیاری دارد.
قرارداد هرچه شفاف‌تر و کامل‌تر تنظیم شود، ریسک‌های احتمالی کاهش می‌یابند و بیمه‌گذار و بیمه‌گر به درک بهتری از حقوق و تعهدات خود خواهند رسید؛ در نتیجه، عدم دقت در تنظیم قرارداد می‌تواند منجر به تضییع حقوق طرفین و بروز اختلافات قانونی در آینده شود.
اصل غرامت به چه معناست؟
یکی از اصول حاکم بر قراردادهای بیمه که حدود خسارت پرداختی را تعیین می‌کند، اصل غرامت است. بر اساس این اصل، پرداخت خسارت نباید به منبع درآمد بیمه‌گذار تبدیل شود و نباید به او سودی بیش از مبلغ زیان وارد شده برساند. به عبارت دیگر، هدف از پرداخت خسارت تنها جبران زیان واقعی بیمه‌گذار است، نه کسب سود اضافی.
این اصل بر اساس منطق انصاف و عدالت استوار است و به این ترتیب، از پرداخت مبالغ اضافی که ممکن است باعث بی‌عدالتی و سوءاستفاده شود، جلوگیری می‌شود.
بنابراین، مبلغ خسارت باید به‌گونه‌ای تعیین شود که تنها زیان واقعی بیمه‌گذار را پوشش دهد و در هیچ شرایطی نباید بیشتر از مبلغ زیان وارده به او باشد.
این رویکرد در بیمه‌های دریایی اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا در این نوع بیمه‌ها، خسارت‌ها می‌توانند به‌صورت مستقیم بر فعالیت‌های تجاری و اقتصادی بیمه‌گذار تاثیر بگذارند. رعایت اصل غرامت باعث می‌شود که بیمه‌گر تنها مسئول جبران خسارت واقعی باشد و نه بیشتر.
شرط انبار به انبار یا شرط حمل چه اثری در جبران خسارت دارد؟
در ابتدای تشکیل نهادهای بیمه‌گر و آغاز فعالیت آنها، بیمه‌ی دریایی صرفا خساراتی را پوشش می‌داد که در زمان حمل کالا بر روی آب ایجاد می‌شدند.
این پوشش محدود به حوادثی بود که تنها حین جابه‌جایی کالا از طریق دریا رخ می‌دادند و مواردی مانند آسیب به کالا هنگام حمل‌ونقل زمینی یا در مرحله‌ی بارگیری و تخلیه در بندر شامل آن نمی‌شدند. در آن زمان، بیمه‌ی دریایی تنها به خطرات خاصی که در دریا وجود داشت محدود بود.
اما با گذر زمان و رشد تجارت بین‌المللی، نیاز به پوشش خسارات احتمالی در تمامی مسیر حمل کالا از مبدأ تا مقصد احساس شد. این تغییرات موجب پیدایش شرط «انبار به انبار» یا همان «شرط حمل» شدند.
براساس این شرط، پوشش بیمه از زمان خروج کالا از انبار فروشنده آغاز می‌شود و تا زمان تحویل کالا به شخص مشخص در بیمه‌نامه ادامه دارد؛ به این معنا که بیمه‌گذار از همان لحظه‌ای که کالا از انبار فروشنده خارج می‌شود تا زمانی که کالا به مقصد نهایی خود می‌رسد، تحت‌پوشش بیمه‌ای قرار دارد.
به‌این‌ترتیب، اگر پیش از بارگیری کالا و در جریان حمل زمینی تا بندر، خسارتی به کالا وارد شود، این خسارت تحت‌پوشش بیمه‌ای قرار می‌گیرد و بیمه‌گر موظف به جبران آن خواهد بود.
در بیمه‌نامه دریایی چه مواردی ذکر می‌شوند؟
بیمه‌نامه معمولا یک سند کتبی است که براساس آن، حدود حقوق و مسئولیت‌های بیمه‌گر و بیمه‌گذار مشخص می‌شوند؛ این سند به‌عنوان توافق‌نامه‌ای رسمی، شرایط و ضوابط پوشش بیمه، نوع خسارت‌های تحت‌پوشش، مبلغ بیمه‌شده، مدت‌زمان پوشش و سایر جزئیات مرتبط با قرارداد بیمه را تعیین می‌کند.
بیمه‌نامه، به‌عنوان مرجع اصلی در زمان بروز خسارت، باید به‌دقت شرایط و تعهدات هر دو طرف را تعریف کند تا از هرگونه ابهام یا اختلاف‌نظر در آینده جلوگیری شود.
مفاد بیمه‌نامه‌ها معمولا براساس قوانین و مقررات کشور محل تنظیم قرارداد تعیین می‌شوند؛ این قوانین ممکن است شامل شرایط خاصی باشند که براساس نیازهای حقوقی و اقتصادی آن کشور تنظیم شده‌اند.
بااین‌حال، علی‌رغم تفاوت‌های موجود در مقررات کشورهای مختلف، در تمامی کشورها ذکر برخی از موارد مشخص در بیمه‌نامه دریایی الزامی است. این موارد که پایه و اساس پوشش بیمه‌ای را تشکیل می‌دهند، شامل جزئیاتی‌اند که بیمه‌گر و بیمه‌گذار باید آنها را به‌طور دقیق و شفاف در بیمه‌نامه ذکر کنند تا اطمینان حاصل شود که در زمان بروز حادثه یا خسارت، پوشش‌ها و مسئولیت‌ها به‌درستی تعیین شده‌اند و از بروز هرگونه چالش حقوقی جلوگیری شود.
براین‌اساس ذکر موارد ذیل در بیمه‌نامه‌ی دریایی الزامی است:
۱. نام بیمه‌گذار
۲. نامه‌ی بیمه‌گر
۳. محموله‌ی مورد حمل و اطلاعات مربوط به آن
۴. مبلغ بیمه‌شده
۵. ذکر زمان یا ذکر سفری که باید انجام شود.
۶. نام کشتی و سایر وسایل حمل‌ونقل
۷. تاریخ شروع سفر یا تاریخ شروع ریسک
۸. خطرات بیمه‌شده و استثنائات آن
۹. نام ذی‌نفع بیمه‌نامه
۱۰. در مواردی، نرخ حق بیمه
چه خطراتی معمولا بیمه می‌شوند؟
در ذات و ماهیت سفر دریایی، ریسک‌ها و خطراتی وجود دارند که تا حدی قابل پیش‌بینی‌اند. این خطرات ناشی از شرایط خاص محیطی، جغرافیایی و حتی انسانی‌اند که می‌توان آنها را به‌عنوان تهدیدهایی جدی برای کشتی‌ها، محموله‌ها و حتی افرادی که در سفرهای دریایی مشارکت دارند شناسایی کرد؛ ازاین‌رو، بسیاری از ریسک‌های مرتبط با حمل‌ونقل دریایی به‌طور مستقیم تحت‌پوشش بیمه‌های دریایی قرار می‌گیرند تا از بروز خسارت‌های بزرگ جلوگیری شود و زیان‌های مالی به حداقل برسد.
در نتیجه، ریسک‌های زیر معمولا تحت‌پوشش بیمه‌ای قرار می‌گیرند:
۱. حوادث طبیعی مثل غرق شدن کشتی
این نوع حوادث جزو ریسک‌های اصلی و قابل پیش‌بینی در سفرهای دریایی هستند. حوادث طبیعی، مانند طوفان‌های شدید، امواج عظیم، یا زمین‌لرزه‌ها، می‌توانند به‌طور ناگهانی به کشتی‌ها و محموله‌های آنها آسیب وارد کنند. این حوادث معمولاً خارج از حیطه اختیار افراد هستند و می‌توانند منجر به خسارات جدی مانند غرق شدن کشتی یا از بین رفتن کامل کالاهای موجود در آن شوند. در بسیاری از موارد، خسارت‌های ناشی از چنین حوادثی ممکن است غیر قابل جبران باشد. پوشش بیمه‌ای اینجا اهمیت پیدا می‌کند تا خسارت‌های مالی سنگین ناشی از این وقایع کاهش یابند.
۲. خطرات ناشی از اقدامات افراد داخل کشتی
گاهی اوقات در نتیجه‌ی خطا یا اشتباه افراد داخل کشتی، خساراتی به کالا یا کشتی وارد می‌شود؛ این خطرات ناشی از تصمیمات نادرست یا اقدامات اضطراری، می‌توانند به‌طور مستقیم بر سلامت کشتی، محموله و حتی افراد تاثیر بگذارد.
در برخی موارد، برای حفظ کشتی و جلوگیری از غرق شدن آن، اقدامات خاصی انجام می‌شود که ممکن است به کالاها خسارت وارد کنند. به‌طور کلی، این نوع ریسک‌ها در بیمه‌ی دریایی تحت‌پوشش قرار می‌گیرند تا خسارات ناشی از آنها جبران شوند. برخی از این اقدامات عبارت‌اند از:
الف. به دریا انداختن کالاها
گاهی اوقات بنابه تشخیص فرمانده‌ی کشتی، به‌منظور حفظ کشتی و سایر محمولات، برخی از کالاها به دریا انداخته می‌شوند؛ این اقدام که یکی از روش‌های اضطراری برای حفظ کشتی و جلوگیری از غرق شدن آن است، ممکن است خساراتی جدی به کالاها وارد کند.
ازآنجاکه این اقدام به‌طور مستقیم برای حفظ جان کشتی و محموله‌های باقی‌مانده انجام می‌شود، طبق قوانین بیمه‌ای، خسارات وارده به کالاهایی که به دریا انداخته می‌شوند، بین کشتی و تمام کالاها تقسیم می‌شوند.
این نوع اقدام از نظر بیمه‌گر پذیرفته‌شده است و خسارات براساس شرایط خاص قرارداد بیمه جبران می‌شوند.
ب. تغییر اجباری مسیر، سفر و حتی خود کشتی
در جریان حمل‌ونقل دریایی، ممکن است به‌دلیل شرایط اضطراری، مانند نقص فنی در کشتی، شرایط جوی نامناسب یا حتی تهدیداتی مانند دزدان دریایی، نیاز به تغییر مسیر سفر یا حتی تغییر کشتی باشد.
این تغییرات که گاهی اوقات به‌طور ناگزیر برای حفظ ایمنی کشتی و کالا انجام می‌شوند، می‌تواند منجر به ورود خساراتی شوند که تحت‌پوشش بیمه قرار می‌گیرند، به‌ویژه در مواردی که سفر یا مسیر به‌طور کامل تغییر می‌کند، ممکن است هزینه‌هایی اضافی به بار آیند یا کالاها تحت‌شرایط مختلفی قرار گیرند که موجب آسیب دیدنشان شود.
در چنین مواردی، بیمه‌گر باید شرایط را بررسی کرده و خسارت‌ها را طبق قوانین بیمه‌ای جبران کند.
ج. باراتری (Barratry)
فرمانده یا سایر خدمه‌ی کشتی ممکن است در راستای انجام وظایف خود در اثر خطا یا تخطی به کالاها یا خود کشتی خساراتی وارد کنند. درصورتی‌که خسارات وارده در اثر انجام وظایف وارد نشده باشند، مسئولیت جبران خسارت با خود مرتکب خواهد بود.
به عبارت دیگر، اگر خسارت ناشی از اقدامات فردی باشد که خارج از حدود مسئولیت یا وظایف خود عمل کرده است، این خسارت تحت قوانین عمومی مسئولیت قرار می‌گیرد و فرد مرتکب موظف به جبران آن است.
در این شرایط، بیمه‌گر مسئولیتی برای جبران خسارت نداشته و فرد مسئول باید به‌طور مستقیم هزینه‌های ناشی از آسیب‌ها را پرداخت کند.
د. بارگیری و تخلیه کشتی
یکی از مراحل حساس در حمل‌ونقل دریایی، بارگیری و تخلیه‌ی کشتی است. هرگونه خطا یا بی‌دقتی در این فرآیند می‌تواند منجر به ورود خسارت به کالاها یا کشتی شود.
ممکن است حین بارگیری یا تخلیه‌ی کشتی، آسیب‌های فیزیکی به کالاها وارد شوند یا به‌علت نادرستی در روش‌های بارگیری، کشتی دچار آسیب شود. در این موارد، بیمه‌گر باید شرایط بارگیری و تخلیه را به‌دقت بررسی کند تا تعیین کند که آیا این نوع خسارات تحت‌پوشش بیمه قرار دارد یا خیر.
۳. خطرات ناشی از اقدامات افراد خارج از کشتی
الف. دزدی
برای اینکه پوشش خدمات بیمه شامل موارد دزدی شود، دزدی باید با قهر و غلبه انجام شده باشد. به عبارت دیگر، دزدی باید به‌طور غیر قانونی و با زور و تهدید صورت گیرد، به‌طوری که فرد یا افراد دزد با استفاده از نیروی فیزیکی یا تهدید به خشونت، اموال را از مالک آن بربایند.
البته این قاعده می‌تواند در قرارداد بیمه تغییر یابد؛ به این معنا که درصورت توافق طرفین (بیمه‌گر و بیمه‌گذار)، می‌توان شرطی را در قرارداد بیمه گنجاند که پوشش بیمه حتی موارد دزدی ساده (بدون قهر و غلبه) را نیز شامل شود.
این انعطاف‌پذیری در قراردادهای بیمه به بیمه‌گذار این امکان را می‌دهد که درصورت نیاز، خسارت‌های ناشی از دزدی‌های کمتر جدی یا غیر خشونت‌آمیز نیز تحت‌پوشش قرار گیرد.
ب. غارت دریایی
برخلاف دزدی که تنها به سرقت اموال محدود می‌شود، در غارت دریایی گروهی از افراد به‌طور سازمان‌یافته کشتی را مورد حمله قرار می‌دهند تا نه‌تنها اموال موجود در کشتی، بلکه خود کشتی را تصاحب کنند.
این حمله‌ها معمولا با هدف سرقت، تخریب یا حتی ربودن افراد صورت می‌گیرند و به‌طور کلی بیشتر از یک عمل سرقت ساده‌اند. درحالی‌که در دزدی معمولی، تنها اموال ربوده می‌شوند، در غارت دریایی هدف اصلی، تصرف کامل کشتی و تمامی دارایی‌های آن است.
به‌دلیل پیچیدگی و شدت این نوع تهدید، پوشش بیمه‌ای برای غارت دریایی معمولا شامل خسارات ناشی از آسیب به کشتی، محموله و حتی خطرات جانی برای افراد می‌شود.
با توجه به خطرات جدی و غیر قابل پیش‌بینی، مثل دزدی، غارت دریایی و حوادث طبیعی، که در سفرهای دریایی وجود دارد، عدم برخورداری از بیمه‌ی دریایی می‌تواند عواقبی فاجعه‌آمیز به‌همراه داشته باشد. ممکن است درصورت وقوع هریک از این حوادث، تمام سرمایه‌گذاری شما از بین برود و خسارت‌هایی جبران‌ناپذیر به شما وارد شود.
در چنین شرایطی، هیچ‌گونه حمایت مالی برای پوشش این خسارات وجود نخواهد داشت. این خطرات می‌توانند در هر لحظه، حتی در شرایط به‌ظاهر عادی، اتفاق بیفتند و هیچ‌گونه پیش‌بینی دقیقی از زمان یا شدت آنها وجود ندارد.
برای جلوگیری از این فاجعه‌ها، تنها راه مطمئن، مشورت با یک وکیل متخصص بیمه است که بتواند شما را در تنظیم یک قرارداد بیمه‌ای دقیق و کامل یاری کند. بدون داشتن بیمه‌ی مناسب، شما در معرض ریسک‌های عظیم و غیر قابل جبران قرار خواهید گرفت که حتی ممکن است کسب‌وکار شما را به‌طور کامل نابود کند.
ازاین‌رو، هر لحظه بدون بیمه‌نامه‌ی دریایی، گشودن دروازه‌های فاجعه به سوی خود و دارایی‌هایتان است. همین حالا با مشاورین متخصص موسسه‌ی حقوقی لیبرالا تماس بگیرید و از سرمایه و کالاهای خود حفاظت کنید.
منابع
