اعسار از هزینه‌ی دادرسی

اعسار از هزینه‌ی دادرسی یک نهاد حمایتی در حقوق ایران است و به افراد این امکان را می‌دهد که اگر ناتوان از پرداخت هزینه‌های ناشی از دادرسی باشند، بتوانند با درخواست و بررسی دادگاه، درصورت موجه بودن این درخواست و محرز شدن اعسار درخواست‌دهنده ازنظر دادگاه، از پرداخت این هزینه‌ها معاف شوند. 

مقررات اعسار از هزینه‌ی دادرسی، در قانون آیین دادرسی مدنی قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی پیش‌بینی شده است. در ادامه به بررسی این مواد قانونی خواهیم پرداخت.

هزینه‌ی دادرسی چیست؟

هزینه‌ی دادرسی طبق ماده‌ی ۵۰۲ قانون آیین دادرسی مدنی دو مورد است:

۱. هزینه‌ی برگ‌هایی که به دادگاه تقدیم می‌شود؛

۲. هزینه‌ی قرارها و احکام دادگاه‌ها. 

ماده‌ی ۵۰۳ قانون مزبور نیز هزینه‌ی دادخواست کتبی یا شفاهی را تعریف کرده است.

معسر از هزینه‌ی دادرسی چه کسی است؟

ماده‌ی ۵۰۴ قانون آیین دادرسی مدنی، تعریفی از معسر از هزینه‌ی دادرسی ارائه داده است. طبق این ماده، معسر از هزینه‌ی دادرسی کسی است که به‌خاطر عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود، قادر به پرداخت هزینه‌ی دادرسی نیست. 

همچنین طبق تبصره‌ی الحاقی ماده‌ی ۵۰۵ این قانون، افراد تحت‌پوشش کمیته‌ی امداد و مددجویان مستمری‌بگیر سازمان بهزیستی کشور با ارائه‌ی کارت مربوطه از پرداخت هزینه‌ی دادرسی معاف می‌شوند.

باید توجه داشت که دادخواست اعسار از تاجر پذیرفته نمی‌شود. طبق ماده‌ی ۵۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی، اگر تاجری مدعی اعسار از هزینه‌ی دادرسی باشد، باید با توجه به قانون تجارت، دادخواست ورشکستگی بدهد.

نحوه‌ی درخواست اعسار از هزینه‌ی دادرسی

طبق ماده‌ی ۵۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی، اعسار از هزینه‌ی دادرسی، ضمن درخواست نخستین یا تجدیدنظر یا فرجام مطرح خواهد شد. درهمین‌راستا، اظهارنظر درخصوص اعسار نیز بر عهده‌ی دادگاهی است که رای مورد درخواست تجدیدنظر یا فرجام را صادر کرده است.

لازم به ذکر است که طبق رای وحدت رویه‌ی شماره‌ی ۶۶۲- ۱۳۸۲/۷/۲۹ هیئت عمومی دیوان عالی کشور درخصوص تجدیدنظرخواهی درخواست اعسار، به‌جهت اینکه درخواست اعسار از دعاوی غیر مالی است، اگر درخواست اعسار از هزینه‌ی دادرسی توسط دادگاه رد شود، وی می‌تواند به این رای اعتراض کند. 

‌اعسار چگونه اثبات می‌شود؟ 

اعسار می‌تواند به‌واسطه‌ی شهادت شهود یا با هر سند و مدرکی که نشان‌دهنده‌ی عدم توانایی پرداخت هزینه‌ی دادرسی باشد ثابت شود. ماده‌ی ۵۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۹ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی درخصوص اثبات اعسار با شهادت شهود بیان داشته است که این شهادت باید حداقل توسط دو نفر از کسانی که از وضعیت مالی و زندگانی مدعی اعسار مطلع‌اند، به‌صورت کتبی انجام شود. همچنین اگر قاضی، حضور شهود را در جلسه‌ی دادرسی لازم بداند، دادگاه به مدعی اعسار اخطار می‌دهد که در روز مشخص‌شده شهود خود را حاضر کند.

ذکر این نکته ضروری است که طبق ماده‌ی ۵۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی، درخواست معافیت از هزینه‌ی دادرسی باید برای هر دعوا، به‌طور جداگانه مطرح شود؛ اما اگر درخواست اعسار شخصی در دعوایی پذیرفته شد، وی می‌تواند در تمامی مراحل همان دعوا از معافیت استفاده کند. به‌عنوان مثال، اگر درخواست اعسار از هزینه‌ی دادرسی شخصی در مرحله‌ی بدوی دعوایی پذیرفته شود، درصورتی‌که وی خواستار تجدیدنظرخواهی از رای قاضی باشد، می‌تواند از معافیت پرداخت هزینه‌ی دادرسی در مرحله‌ی تجدیدنظرخواهی نیز استفاده کند.

پرداخت هزینه‌ی دادرسی توسط معسر چگونه انجام می‌شود؟

طبق ماده‌ی ۵۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی، هرگاه مدعی اعسار در دعوای اصلی محکوم‌له واقع شود و از اعسار خارج گردد، هزینه دادرسی از او دریافت خواهد شد.

اعسار در قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی

قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب ۱۳۹۴ یکی از قوانین مهم در خصوص پرداخت دیون است و ضمانت اجراهای سختی را برای افرادی که از پرداخت دیون خود خودداری می‌کنند پیش بینی کرده است. این قانون در ماده ۳، حبس را به عنوان ضمانت اجرای عدم پرداخت دیون پیش بینی کرده است. همچنین اگر شخص بعد از رفع عسرت دین خود را ادا نکند، به درخواست محکوم له می‌توان مدیون را حبس کرد (ماده ۱۸ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی). این قانون در خصوص عدم توانایی پرداخت دیون توسط محکوم علیه، نهاد اعسار را پیش بینی کرده است که در ماده ۶ این قانون تعریف آن آمده است :«معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به‌ جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه دیون خود نباشد.» مستثنیات دین به اموالی اطلاق می‌شود که دائن نمی‌تواند از آنها دیون خود را از آنها استیفا کند. به عنوان مثال اموالی که برای معیشت محکوم علیه ضروری است را نمی‌توان برای دیون محکوم علیه توقیف کرد. 

 با این حال وضعیتی وجود دارد که اگر شخصی به جز مستثنیات دین مالی نداشته باشد و یا به اموالش دسترسی نداشته باشد می‌تواند درخواست اعسار بدهد. مقررات مربوط به درخواست اعسار و نحوه درخواست آن در مواد ۶ به بعد قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی آمده است.

مقررات مربوط به اعسار از هزینه‌ی دادرسی، اگرچه در نگاه اول ساده به نظر می‌رسند، می‌توانند در موارد خاص و بسته به شرایط هر پرونده دچار پیچیدگی‌هایی شوند. اگر درزمینه‌ی اعسار از هزینه‌ی دادرسی نیاز به مشاوره‌ی حقوقی دارید، می‌توانید با وکلای مجرب موسسه‌ی حقوقی لیبرالا تماس بگیرید.