معنا و مفهوم استاپل
استاپل از نظر لغوی به معنی مانع است و ریشه در زبان فرانسه دارد، به همین دلیل در فرهنگ‌نامه‌های غیر حقوقی انگلیسی از این واژه ذکری به بیان نیامده‌است.
در فرهنگ حقوقی Collins، استاپل:
“روشی از اثبات است که برای اجتناب یک فرد از انکار واقعیت یک نهاد که ایجاد کرده‌است یا واقعیت‌هایی که اظهار به وجودشان کرده‌است، به کار می رود.”
در فرهنگ حقوقی Black ، استاپل چنین معادل سازی شده‌است:
“یک‌طرف در نتیجه اقداماتش از مطالبه یک حق علیه فرد دیگر که محق در اعتماد به آن عمل بوده و بر طبق آن عمل کرده‌است، منع میگردد.”
در حقوق انگلستان استاپل به سه دسته اصلی تقسیم شده‌است:
استاپل ناشی از سابقه، استاپل ناشی از سند و استاپل ناشی از رفتار. دو دسته نخست به‌استاپل حقوقی مشهورند و دسته اخیر استاپل‌هایی است که منبعث از انصاف هستند.
انصاف در حقوق انگلستان دارای قواعد خاصی است که بین 12 تا 15 قاعده بوده و در حیطه بحث موجود، قاعده انصاف عمل خطا را بدون جبران نمی گذارند، انصاف بنا را بر قصد بر انجام تعهد میگذارد و انصاف قرارداد غیر منصفانه را تنفیذ نمی‌کند، دارای کاربرد موثر است. اصل انصاف در حقوق انگلستان از مکانیسم‌های عدیدهای است که محاکم انصاف به کمک آن و با توجه به اصل حسن‌نیت، خشکی اولیه حقوق انگلیس را تعدیل کرده‌اند.
استاپل‌های مبتنی بر انصاف از رایج ترین و متداول ترین آن‌ها هستند و آنچه که نظام‌های حقوقی غیر انگلوساکسون به عنوان استاپل می شناسند، در چهارچوب همین نوع از استاپل هستند. استاپل منصفانه یا مبتنی بر انصاف چنین تعریف شده‌است:
“دکترینی است که به موجب آن شخص ممکن است به وسیله عمل یا رفتار یا سکوت خود در جایی که وظیفه بیان دارد از ادعای حقی که وی در غیر اینصورت در آن بر خوردار می باشد، ممنوع شود. نتیجه رفتار اداری شخصی که به طور موجه بر چنین رفتاری اعتماد کرده و وضعیت خود را به گونه ای تغییر داده‌است که اگر شخص اول اجازه یابد رفتارش را انکار کند، وی متحمل زیان خواهد شد.”
نظریه استاپل با این واژگان بر دو رکن استوار است: یکی تضاد در رفتار طرفی که تابع و مشمول استاپل است و دوم اعتماد طرف مقابل به وی و اظهاراتاش.
نکته حایز‌اهمیت تمرکز استاپل بر نمود بیرونی و ظواهر امر است که در آن عمدی بودن یا غیر عمدی بودن رفتار شخص بی اهمیت است.
“کاربرد استاپل، ممانعت از تقلب اعم از حکمی یا واقعی است و برای پیشبرد اهداف عدالت و انجام آنچه که در روابط بین افراد مطلوب است، به کار گرفته می‌شود. استاپل در اصل، علیه کسی استفادهنخواهد شد، مگر این‌که مقتضای عدالت برای حفظ حقوق دیگران، ایجاب نماید و در دفاع از یک حق شروع یا منصفانه توام با حسن‌نیت، قابل استناد است.”
از نکتههای حایز‌اهمیت استاپل در حقوق انگلستان، عدم نیاز به عوض، توافق یا تعهد حقوقی برای رفتار منشا، عدم نیاز به وجود رابطه قراردادی و کفایت احتمال ورود به روابط قراردادی با رفتار و اعتماد بر رفتار، عدم نیاز به اثبات سوء نیت واقعی در انجام رفتار یا توصیف منشا و قصد واقعی برای گمراه کردن و فریب دادن طرف دیگر برای اثبات استاپل است.
شاید یکی از تفاوت‌های استاپل مبتنی بر انصاف و قاعده حسن‌نیت این است که معیار استاپل رفتار فرد است نه قصد و انگیره وی. با این حال وجود یکی از این عناصر الزامی است: تقلب واقعی متضمن قصد فریب، تقلب حکمی ناشی از تقصیر عمده به علت تصدیق، اظهار یا رفتار عمدی و حساب شده و یا تقلب حکمی ناشی از رفتار یا اظهاری که به طور متعارف می‌توان پیش بینی نمود، رفتار طرف دیگر را تحت تأثیر قرار دهد و او را به ضرر خویش گمراه کند.
کسی که درخواست استاپل مبتنی بر انصاف را دارد بر طبق یک قاعده قدیمی انصاف، باید دستهای پاک داشته باشد و تأخیر ننماید. برای ایجاد استاپل ناشی از انصاف باید گفتار یا رفتار فرد به آن توسط فردی که مدعی استاپل است باور شده باشد و تحت تأثیر آن گمراه شده باشد.
ورود زیان یا آسیب که ناشی از اظهارات خلاف واقع صریح، رفتار مثبت و سکوت به‌ویژه در هنگامی که فرد وظیفه بیان داشته باشد و یا قصور در افشای واقع مغایر مراودات دوستانه باشد، خواهدبود از ارکان این دست استاپل است.
دو قاعده از قواعد سنتی انصاف در انگلستان که فراتر از استاپل ولی موثر بر آن است، قواعد و خط کشی بین حسن‌نیت و انصاف را در هم می آمیزد. قاعده کسی که از انصاف کمک می خواهد باید خود منصفانه عمل کند و کسی که به انصاف مراجعه می‌کند، باید دستهای پاک داشته باشد، در واقع تلقی‌های متفاوتی از اصل حسن‌نیت‌اند. به موجب قاعده اول کسی که در پی اخذ رای از انصاف است، باید آمادگی رفتار منصفانه را داشته باشد و به موجب قاعده دوم که بیشتر ناظر به رفتار پیشین متقاضی است باید متقاضی انصاف، رفتار و منش منصفانه ای داشته باشد. این دو قاعده در واقع تجلی اصل حسن‌نیت هستند و در واقع به حسن‌نیت در انعقاد قرارداد و حسن‌نیت در اجرا نظر دارند. چنانکه گفته شده‌است:
“قاعده استاپل مبتنی بر انصاف بر اصول اخلاق و معامله منصفانه (حسن‌نیت در معاملات) استوار است و تنها برای حمایت از ادعاهایی که با حسن‌نیت طرح شده‌اند، قابل استناد است. شخص مدعی استاپل خود ملزم به رعایت حسن‌نیت در انجام عمل و نیز در اعتماد و استناد به گفتار یا رفتار طرف مقابل است.”
از این جهت با قواعد دیگری مانند اصل ظهور در فرانسه، آلمان و ایتالیا یا اصل اعتماد در حقوق سوییس که همگی منشعب از حسن‌نیت در حقوق رومی‌اند، هم خانواده‌است. در حقوق آلمان و سوییس هیچ اظهاری نمیتواند خلاف واقعیت موجود باشد یا اظهار خلاف واقعیت موجود ممکننیست. رویه قضایی آلمان با تفسیر مفاد ماده 242 قانون مدنی به صراحت استاپل مبتنی بر انصاف را شناسایی می‌کند. در حقوق سوییس بند 2 ماده 2 قانون مدنی بر اساس اصل حسن‌نیت، اعتماد و وضع سواستفاده از حق، دادگاه فدرال در سال 1963 بیان داشته‌است:
“هر گاه روش شخصی با رفتار قبلی او تضادی بارز داشته باشد، آن هم به گونه ای که باعث گردد که شخص دیگری با حسن‌نیت، قایل به وجود حقی شود و به آن عمل نماید، یک تناقض گویی به ضرر دیگری محسوب می‌شود.”
در حقوق فرانسه رفتار متناقضی که وضع ظاهری را ایجاد می‌کند یا باعث ایجاد اوصافی میگردد که طرف مقابل در آن راستا اقدام نماید، همانند حقوق ایتالیا سبب ایجاد استاپل مبتنی بر انصاف یا حسن‌نیت خواهد شد، اگرچه ضمان آور نیز خواهد بود.
استاپل مبتنی بر انصاف در رای داوری مرکز بین المللی حل و فصل اختلافات سرمایه گذاری در 25 سپتامبر 1983 در دعوای آسکو- آسیا به طرفیت جمهوری اندونزی و در دعوای دوم سپتامبر 1983 دیوان دعاوی ایران و آمریکا در موضوع وود وارد کلاید کنسولتانت علیه سازمان انزژی اتمی ایران، وارد عرصه بین المللی گردید و امروزه به عنوان یک ماهیت مورد اتفاق در کشورهای اتحادیه اروپا و حقوق بین الملل شناسایی میگردد.
منابع و توضیحات مقاله معنا و مفهوم استاپل:
- – شهبازی نیا، مرتضی و …(1382)؛ “بررسی قاعده استاپل در حقوق انگلیس و آمریکا“، مجله حقوقی، 30، ص 8
- – Stewart, W.J.,OP.CIT.P146
- – Bryan.A op.cit. p 287
- – Estoppel by Record
- – Estoppel by deed
- – Estoppel by conduct
- – شهبازی نیا، مرتضی؛ پیشین، ص 17
- -عادل، مرتضی، پیشین، ص 181
- – Equity will not Suffer a wrong to be with out a remedy
- – Equity imputesan Intention to fulfill an obligation
- – Equity will not enforce an unconscionable contract
- – گایار، امانوئل(1365)؛ “قاعده استاپل یا منع تناقض گویی به ضرر دیگری”، ترجمه:صبح خیز، ناصر، مجله حقوقی، 3، ص 283
- – شهبازی نیا، مرتضی؛ پیشین، ص 51
- – Equitable Estoppel
- – به نقل از شهبازی، مرتضی، پیشین، صص 52و 53 Bryan, A; op.cit, p 80
- – گایار، امانوئل؛ پیشین، ص 254
- – شهبازی نیا، مرتضی و…؛ پیشین، ص 55
- – همان، صص 56 تا 61
- – همان، ص 61
- – عادل، مرتضی؛ پیشین، ص 183
- – گایار، امانوئل؛ پیشین، ص 62
- – عادل، مرتضی؛ پیشین، ص 184
- – شهبازی نیا، مرتضی؛ پیشین، ص 63 و 22
- – نک: گایار، امانوئل؛ پیشین، صص 254 تا 256- شهبازی نیا، مرتضی و…؛ پیشین، ص 23
- – گایار، امانوئل؛ پیشین، ص256
- – نک: گایار، امانوئل؛ پیشین، صص 246 تا 252- شهبازی نیا، مرتضی؛ پیشین، صص 19 تا 24- فلسفی، هدایت اله؛ پیشین، صص 546 تا 630- امینی، اعظم؛ پیشین، صص 199 تا 202
