اگرچه انحلال شرکت‌های تجاری نشان می‌دهد که هر سازمانی ممکن است با چالش‌هایی روبرو شود، اما ایجاد یک شخصیت حقوقی جمعی، راهکاری موثر برای تحقق ایده‌های بزرگ است. گاهی ایده‌های بزرگ به‌علت توانایی و زمان محدود افراد، امکان بروز عینی ندارد.
شرکا با هدف کسب سود و استمرار فعالیت شرکت اقدام به تاسیس شرکت می‌نمایند؛ اما گاهی اوضاع به‌نحوی پیش می‌رود که ادامه‌ی حیات این موجود حقوقی شرایط را برای شرکا سخت کرده و آنان را به اهداف مدنظر خود نمی‌رساند یا بعضا تخلفاتی صورت می‌گیرد که ادامه حیات شرکت را ممتنع می‌نماید. در این شرایط، به درخواست شرکا یا به دستور مقام قضایی و قانون، حیات شرکت پایان می‌یابد و اصطلاحا شرکت منحل می‌شود. در این نوشته به بررسی عوامل انحلال شرکت‌های تجاری می‌پردازیم.
عوامل انحلال شرکت‌های تجاری:شرکت‌های تضامنی و نسبی در چه صورتی منحل می‌شوند؟
درصورت وقوع هریک از موارد زیر، شرکت تضامنی یا نسبی منحل می‌شود:
۱. اتمام موضوع شرکت
بعضی شرکت‌ها برای انجام موضوع خاصی ایجاد شده‌اند؛ در این حالت با انجام موضوع شرکت، ماموریت شرکت خاتمه یافته و شرکت منحل می‌شود.
۲. غیرممکن شدن انجام موضوع شرکت
گاهی عملی که شرکت برای انجام آن ایجاد شده است، به‌طور کلی ناممکن می‌شود؛ در این حالت نیز شرکت سالبه به انتفای موضوع شده و منحل می‌شود.
۳. انقضای مدت
ممکن است در زمان تشکیل شرکت، مدت حیات این موجود اعتباری، محدود و معین شده باشد؛ در این حالت با رسیدن زمان مشخص‌شده، در صورت عدم تمدید زمان، موجودیت شرکت به پایان رسیده و شرکت منحل می‌شود.
۴. ورشکستگی شرکت
ورشکستگی شرکت از دیگر دلایل انحلال شرکت است که در نتیجه توقف شرکت از تادیه دیونی که بر عهده اوست حاصل می شود. شرایط، انواع و آثار ناشی از آن در مقاله‌ی ورشکستگی شرکت‌های تجاری بررسی شده است.
۵. تصمیم شرکا
در صورتی‌که تمامی شرکا بالاتفاق خواستار انحلال شرکت باشند نیز شرکت منحل می‌شود.
۶. تقاضای هریک از شرکا
هریک از شرکا می‌تواند با ارائه‌ی دلایل خود به دادگاه صالح، انحلال شرکت را تقاضا کند؛ در این حالت اگر دادگاه دلایل شریک را موجه تشخیص دهد، شرکت منحل می‌شود. البته اگر دلایل ارائه‌شده صرفا مربوط به شریک یا شرکای خاصی باشد، درصورت تقاضای سایر شرکا، دادگاه می‌تواند به‌جای انحلال شرکت، حکم اخراج شریک یا شرکای معین را صادر کند.
۷. فسخ شرکت توسط یکی از شرکا
در شرکت‌های تضامنی یا نسبی، مسئولیت ناشی از اقدامات شرکت، متوجه هریک از شرکا است. در نتیجه اصولا هریک از شرکا می‌تواند درخواست فسخ شرکت را بدهد؛ البته برای انحلال شرکت در این حالت شروط زیر باید رعایت شده باشند:
اولا در اساسنامه شرطی خلاف این امر وجود نداشته باشد؛
ثانیا شریک، قصد اضرار به سایر شرکا نداشته باشد؛
ثالثا شش ماه قبل از فسخ، طی سندی کتبی، اعم از اظهارنامه و…، این تقاضا به سایر شرکا اطلاع داده شده باشد.
۸. ورشکستگی یکی از شرکا
اگر یکی از شرکا تاجر بوده و بنابر هر دلیلی دچار ورشکستگی شود، مدیر تصفیه ممکن است جهت جمع‌آوری اموال و تقسیم آنها میان طلبکاران، انحلال شرکت را تقاضا کند. در این صورت برای صدور حکم انحلال شرکت شرایطی وجود دارد:
اولا مدیر تصفیه باید کتبا تقاضای انحلال کند؛
ثانیا از زمان این تقاضای کتبی شش ماه گذشته باشد؛
ثالثا در این زمان، شرکت مدیر تصفیه را از تقاضای خود منصرف نکرده باشد.
۹. تقاضای طلبکار یکی از شرکا
طلبکار هریک از شرکا می‌تواند برای وصول طلب خود درخواست انحلال شرکت را بدهد تا طلب خود را از سهمی که قرار است بعد از انحلال شرکت به شریک برسد، وصول کند؛ برای انحلال شرکت در این حالت، شرایطی وجود دارد:
اولا شریک مال دیگری برای پرداخت طلب شخص طلبکار نداشته باشد؛
ثانیا طلبکار شش ماه قبل از تقاضای انحلال، قصد خود را از طریق ارسال اظهارنامه‌ی رسمی به اطلاع شرکت رسانده باشد؛
ثالثا تا زمان صدور حکم نهایی مبنی بر انحلال شرکت، طلبکار از درخواست خود منصرف نشده باشد.
۱۰. فوت یا محجور شدن یکی از شرکا
درصورت فوت یا حجر هریک از شرکا، شرکت تضامنی یا نسبی منحل می‌شود؛ مگر این‌که شرایط زیر با هم جمع شوند:
اولا سایر شرکا بالاتفاق به ادامه‌ی حیات شرکت رضایت داشته باشند؛
ثانیا تمام وراث شریک متوفی یا قیم شریک محجور نسبت به ادامه‌ی حیات شرکت اعلام رضایت کنند.
شرکت با مسئولیت محدود در چه صورتی منحل می‌شود؟
در موارد زیر شرکت با مسئولیت محدود منحل می‌شود:
۱. اتمام موضوع شرکت
۲. غیرممکن شدن انجام موضوع شرکت
۳. انقضای مدت
۴. ورشکستگی شرکت
۵. تصمیم شرکا
تصمیم شرکا در صورتی منجر به انحلال شرکت می‌شود که مجموع سهم‌الشرکه‌ی آنها بیش از نصف کل سرمایه‌ی شرکت باشد.
۶. از بین رفتن نصف سرمایه شرکت
درصورتی‌که نیمی از سرمایه‌ی شرکت به‌علت ورود ضرر از بین رفته باشد، هریک از شرکا می‌تواند با ارائه‌ی دلایل موجه به دادگاه، انحلال شرکت را از دادگاه تقاضا کند و اگر سایر شرکا او را از تقاضای خود منصرف نکرده یا حاضر به خرید سهم‌الشرکه‌ی او نشوند، دادگاه حکم انحلال شرکت را صادر می‌کند.
۷. فوت یکی از شرکا
در شرکت‌های با مسئولیت محدود، در زمان فوت یکی از شرکا، اصل، بقای شرکت است؛ اما این قاعده امری نیست و می‌توان در اساسنامه‌ی شرکت، شرط خلاف آن درج کرد.
شرکت مختلط سهامی در چه صورتی منحل می‌شود؟
شرکت مختلط سهامی در واقع ترکیبی از شرکت تضامنی و شرکت سهامی است؛ در نتیجه درخصوص موارد انحلال شباهت‌های زیادی بین این شرکت و شرکت تضامنی وجود دارد.
شرکت مختلط سهامی در موارد زیر منحل می‌شود:
۱. اتمام موضوع شرکت
۲. غیرممکن شدن انجام موضوع شرکت
۳. انقضای مدت
۴. ورشکستگی شرکت
۵. تصمیم مجمع عمومی شرکا
در این‌جا برای انحلال شرکت مختلط سهامی، همه‌ی شرکا باید اتفاق‌نظر داشته باشند.
۶. تصمیم مجمع‌عمومی شرکا و رضایت شرکای ضامن
در صورتی‌که اکثریت مجمع‌عمومی شرکا و شرکای ضامن، تصمیم بر انحلال شرکت بگیرند، شرکت منحل می‌شود.
۷. فوت یا محجور شدن یکی از شرکای ضامن
در صورت تصریح در اساسنامه‌ی شرکت با فوت یا حجر یکی از شرکای ضامن، شرکت منحل می‌شود.
شرکت مختلط غیرسهامی در چه صورتی منحل می‌شود؟
شرکت مختلط غیرسهامی، در واقع ترکیبی از شرکت تضامنی و شرکت با مسئولیت محدود است؛ در نتیجه درخصوص موارد انحلال، شباهت‌های زیادی بین این شرکت و شرکت تضامنی وجود دارد.
شرکت مختلط غیرسهامی در موارد زیر منحل می‌شود:
۱. اتمام موضوع شرکت
۲. غیرممکن شدن انجام موضوع شرکت
۳. انقضای مدت
۴. ورشکستگی شرکت
۵. تصمیم تمام شرکا
۶. تقاضای هریک از شرکا
۷. فسخ شرکت توسط یکی از شرکا
۸. ورشکستگی یکی از شرکای ضامن
اگر یکی از شرکای ضامن در شرکت مختلط غیرسهامی ورشکسته شود، با رعایت موارد ذکرشده درخصوص شرکت تضامنی، شرکت مختلط غیرسهامی منحل می‌شود.
۹. تقاضای طلبکار یکی از شرکا
۱۰. فوت یا محجور شدن یکی از شرکای ضامن
شرکت‌های سهامی عام و سهامی خاص در چه صورتی منحل می‌شوند؟
۱. اتمام موضوع شرکت
۲. غیرممکن شدن انجام موضوع شرکت
۳. انقضای مدت
۴. ورشکستگی شرکت
۵. تصمیم مجمع‌عمومی فوق‌العاده
۶. حکم قطعی انحلال
اگر دادگاه صالح حکمی قطعی در خصوص انحلال شرکت سهامی صادر کند، شرکت منحل می‌شود.
کلام آخر در رابطه با انحلال شرکت‌های تجاری
انحلال شرکت‌های تجاری فرآیندی است که دلایل متعددی از جمله اتمام موضوع شرکت، غیرممکن شدن انجام آن، انقضای مدت، ورشکستگی، تصمیم شرکا یا حکم قضایی می‌تواند منجر به آن شود. هر یک از انواع شرکت‌ها (تضامنی، نسبی، با مسئولیت محدود، مختلط سهامی و غیرسهامی، سهامی عام و خاص) شرایط و ضوابط خاص خود را برای انحلال دارا هستند. در این میان، نقش موسسه حقوقی لیبرالا به عنوان یک مشاور حقوقی متخصص، می‌تواند در مشاوره و همراهی با شرکت‌ها در این فرآیند پیچیده بسیار موثر باشد. با توجه به پیچیدگی‌های قانونی و مالی مرتبط با انحلال شرکت‌ها، توصیه می‌شود که شرکت‌ها برای انجام این فرآیند به صورت اصولی و قانونی، از مشاوره حقوقی متخصص بهره‌مند شوند.
منابع
توکلی، محمدمهدی؛ آموزش جامع حقوق تجارت، ج ۱، نشر مکتوب آخر؛
اسکینی، ربیعا؛ حقوق تجارت شرکت‌های تجاری: شرکت‌های سهامی عام و خاص، ج ۲، انتشارت سمت.
