حمایت از مالکیت صنعتی یکی از ارکان اساسی توسعه اقتصادی و نوآوری در هر کشور محسوب می‌شود. حقوق مالکیت صنعتی، که شامل علائم صنعتی، اختراعات، علائم تجاری، طرح‌های صنعتی و موارد مشابه است، شاخه‌ای از حقوق مالکیت فکری به شمار می‌رود و به حقوق اموال غیر مادی مربوط می‌شود.
قانون حمایت از مالکیت صنعتی به عنوان یک چارچوب حقوقی مدرن و پیشرفته، به منظور حفظ حقوق مخترعان، صاحبان علائم تجاری و دیگر فعالان حوزه‌های صنعتی تدوین شده است. این قانون با ایجاد بسترهای قانونی برای ثبت، استفاده و انتقال حقوق مالکیت صنعتی، نقش مهمی در حمایت از حقوق معنوی افراد و نهادها و تشویق به توسعه فناوری‌های نوین ایفا می‌کند؛ بنابراین، آگاهی از مقررات و مفاد این قانون برای اشخاص و شرکت‌های فعال در بخش‌های صنعتی و تجاری امری ضروری است تا بتوانند به‌طور کامل از حقوق خود بهره‌مند شوند.
قانون حمایت از مالکیت صنعتی مصوب خردادماه سال ۱۴۰۳، جایگزین قانون ثبت اختراعات و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ شده است. این قانون شامل ۸ فصل است که هر فصل به موضوعات مختلف، ازجمله اختراعات، طرح‌های صنعتی، علائم تجاری و رقابت غیر منصفانه می‌پردازد.
مالکیت صنعتی چیست؟
مالکیت صنعتی به مجموعه حقوقی اطلاق می‌شود که به حمایت از پدیده‌های خلق‌شده با ویژگی‌های صنعتی و تجاری می‌پردازد. این مفهوم به‌عنوان وجه تمایز مالکیت صنعتی از مالکیت ادبی و هنری شناخته می‌شود. در حالی که مالکیت ادبی و هنری بر جنبه‌های معنوی آثار تأکید دارد، مالکیت صنعتی به ابعاد فنی، صنعتی و اقتصادی آنها توجه دارد.
منظور از اختراع در قانون حمایت از مالکیت صنعتی چیست؟
در قانون حمایت از مالکیت صنعتی، «اختراع» به‌عنوان نتیجه‌ای از یک فکر نوآورانه تعریف می‌شود که راه‌حل جدیدی برای یک مشکل فنی ارائه می‌دهد. اختراع می‌تواند شامل فرآورده‌ها یا فرآیندهای جدید باشد.
فرآورده به محصولی اطلاق می‌شود که به‌عنوان نتیجه یک اختراع طراحی و تولید شده است. این فرآورده ممکن است یک محصول فیزیکی باشد که از طریق یک فرآیند تولید یا نوآوری فنی خاص به‌دست می‌آید.
فرآیند، مجموعه‌ای از مراحل یا روش‌هایی است که به‌صورت مشخص و نظام‌مند برای انجام یک کار یا تولید یک محصول جدید طراحی می‌شود. این فرآیند باید نوآورانه و قابل‌استفاده در صنعت باشد و راه‌حلی عملی برای حل یک مشکل فنی ارائه دهد.
چه کسی می‌تواند تقاضای ثبت اختراع بدهد؟
طبق ماده‌ی ۵ قانون حمایت از مالکیت صنعتی، اشخاص زیر حق تقاضای ثبت اختراع دارند:
۱ـ مخترع (شخص پدیدآورنده‌ی اختراع) یا قائم‌مقام قانونی یا نماینده‌ی قانونی وی؛
۲ـ شخصی که اختراع به سفارش او حاصل شده است یا قائم‌مقام قانونی یا نماینده‌ی وی، با رعایت حقوق مخترع.
نکته‌ی شایان توجه این است که اگر افراد مشترکا اختراعی را پدید آورده باشند، حق تقاضای ثبت اختراع و حقوق ناشی از گواهینامه‌ی ثبت اختراع، به‌طور مشترک به آنان تعلق دارد.
اختراع باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
ماده‌ی ۱۱ قانون حمایت از مالکیت صنعتی، سه شرط برای اختراع در نظر گرفته است:
۱. جدید بودن؛
۲. دارا بودن گام ابتکاری؛
۳. دارا بودن کاربرد صنعتی.
هر یک از این ویژگی‌ها در نظر قانون‌گذار تفاسیری خاص دارند که شرح آنها از موضوع بحث ما خارج است. با این حال، لازم به ذکر است که برای ثبت یک اختراع، این ویژگی‌ها باید به‌طور کامل احراز شوند و در صورت عدم احراز، اختراع قابلیت ثبت نخواهد داشت.
ثبت اختراع باید چه مراحلی را طی کند؟
ابتدا باید اظهارنامه‌ی ثبت اختراع توسط متقاضی آن تکمیل شود و به‌همراه مدارکی که در مواد ۱۴ و ۱۵ قانون مذکور آمده است، به مرجع ثبت تسلیم شود. پس‌از تسلیم اظهارنامه و پذیرش آن توسط مرجع ثبت، آن را ازلحاظ مطابقت با محتویات اظهارنامه و اسناد و مدارک مربوط بررسی می‌کنند.
اگر اظهارنامه مطابق قانون تنظیم و تسلیم نشده باشد، یک ماه به متقاضی ثبت برای اصلاح آن مهلت داده می‌شود تا با رفع نواقص، امکان بررسی مجدد درخواست وی ممکن گردد. همچنین اگر مرجع ثبت درخواست را رد کند، مراتب باید به متقاضی اطلاع‌رسانی شود و متقاضی تا یک ماه فرصت دارد به تصمیم این مرجع اعتراض کند.
حقوق ناشی از اختراع تا چه زمانی اعتبار دارند؟
طبق مواد ۳۳ و ۳۴ قانون حمایت از مالکیت صنعتی، حقوق ناشی از ثبت اختراع، به دارنده‌ی گواهینامه تعلق دارد و مدت اعتبار گواهینامه ۲۰ سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه است.
آیا امکان واگذاری حق اختراع وجود دارد؟
حقوق ناشی از ثبت اختراع توسط مالک آن قابل نقل‌وانتقال است. این انتقال می‌تواند به هر نحو از قبیل انتقال مالکیت، حق بهره‌برداری، سرمایه‌گذاری مشترک و… باشد. باید توجه داشت که این نقل‌وانتقال باید در دفتر ثبت اسناد رسمی ثبت شده و خلاصه‌ی آن، ظهر گواهی ثبت اختراع درج شود.
آیا حق اختراع زوال‌پذیر است؟ حق اختراع چگونه زایل می‌شود؟
قانون حمایت از مالکیت صنعتی در ماده‌ی ۶۲، موارد زوال حق اختراع را پیش‌بینی کرده است. درصورتی‌که هریک از بندهای این ماده محقق شود، حقوق انحصاری ناشی از اختراع ثبت‌شده زایل می‌شود. این موارد عبارت‌اند از:
۱ـ انقضای مدت اعتبار گواهینامه؛
۲ـ اعراض؛
۳ـ عدم پرداخت هزینهی سالانه یا دوره‌ای؛
۴ـ ابطال گواهینامه یا ابطال بخش‌هایی از ادعاهای مربوط.
پس‌از اینکه حق اختراع زایل شد، هر شخصی می‌تواند با توجه به مقررات مربوط از آن استفاده کند. در واقع، زایل شدن حق اختراع، حقوق انحصاری آن را از بین می‌برد.
طرح‌های صنعتی در قانون حمایت از مالکیت صنعتی
در قانون حمایت از مالکیت صنعتی، «طرح صنعتی» به‌عنوان هرگونه ترکیب یا ترتیب عناصر ظاهری محصول تعریف می‌شود که باعث ایجاد جذابیت و تفاوت در ظاهر آن می‌شود. در واقع، هرگونه شکل، خط یا ترکیب این دو که باعث ایجاد شکل ظاهری و بصری خاص در یک محصول یا فراورده‌ی صنعتی شود، طرح صنعتی است.
ماده‌ی ۸۲ قانون حمایت از مالکیت صنعتی، طرح‌های صنعتی را زمانی قابل ثبت دانسته که جدید و اصیل باشد. جدید بودن به این معنی است که طرح صنعتی، قبل‌از تاریخ ارائه‌ی درخواست ثبت، افشا نشده باشد. به عبارت دیگر، طرح باید برای اولین بار توسط طراح یا مالک در مرجع ثبت معرفی شود. اصیل بودن به این معنی است که طرح باید خلاقانه باشد و از روی طرح‌های دیگر کپی‌برداری نشده باشد. در واقع، یک طرح زمانی اصیل است که از طراحی‌های مشابه متمایز و منعکس‌کننده‌ی سبک شخصی طراح باشد.
برای ثبت طرح‌های صنعتی نیز مانند اختراع باید اظهارنامه تسلیم شود و مراحل آن طبق قانون مذکور طی شود.
علائم تجاری، علائم جمعی، علائم تاییدی و نام‌های تجاری در قانون حمایت از مالکیت صنعتی
این مفاهیم در ماده‌ی ۹۵ قانون مذکور تعریف شده‌اند. طبق این ماده، «علامت تجاری» نشانی است که کالاها یا خدمات اشخاص را از هم متمایز می‌کند.
«علامت جمعی» نشانی است که برای تمایز محصولات یا خدمات گروهی از اشخاص با سایر اشخاص استفاده می‌شود.
«علامت تاییدی» به هر نشانه‌ای گفته می‌شود که برای تایید کیفیت، یا ویژگی محصولات یا خدمات یا شیوه‌ی تولید کالا یا اجرای خدمات به کار می‌رود.
«نام تجاری» نیز به هر اسم یا عنوانی اطلاق می‌شود که مشخص‌کننده‌ی شخص حقیقی یا حقوقی عرضه‌کننده‌ی کالا یا خدمات باشد.
تمام علائم مذکور قابل ثبت‌اند و از حقوق مالکشان حمایت می‌شود. این قانون، ثبت علائم را منوط به تسلیم اظهارنامه و سایر مدارک لازم کرده است. همچنین تمامی حقوق مربوط به این علائم، قابل انتقال به غیر است و این انتقال باید به ثبت برسد.
اسرار تجاری در قانون حمایت از مالکیت صنعتی
ماده‌ی ۱۲۲ قانون حمایت از مالکیت صنعتی، «اسرار تجاری» را این‌گونه تعریف کرده است: «اسرار تجاری عبارت است از هر نوع اطلاعات تجاری که دارای ارزش اقتصادی مستقل بالقوه یا بالفعل یا ارزش رقابتی باشد و به سبب آنکه عموما ناشناخته است و به‌سادگی و از طرق قانونی قابل دستیابی یا احراز نیست، دارنده‌ی قانونی، تدابیر متعارفی را برای حفظ محرمانگی آنها ترتیب داده باشد.»
این قانون در ادامه، دستیابی به اسرار اجاری دیگران و افشای آنها بدون اجازه مالک را نقض اسرار تجاری تلقی کرده است. البته که در این مورد استثنائاتی نیز وجود دارد؛ به‌عنوان مثال، اگر شخصی بدون نقض اسرار تجاری دیگران و در نتیجه‌ی فعالیت‌های خود این اطلاعات را کسب کند، این عمل او نقض اسرار تجاری محسوب نمی‌شود.
مباحث مربوط به حمایت از مالکیت صنعتی پیچیدگی‌های خاصی دارد و به‌دلیل جدید بودن موضوع مورد بحث در ایران و همچنین به این دلیل که قانون مدنظر ما اخیرا تصویب شده است، با چالش‌های بیشتری مواجه خواهد بود.
اگر شما هم درخصوص مباحث مربوط به حمایت از مالکیت صنعتی، ثبت اختراع، واگذاری حق اختراع، نقض حق اختراع، مسائل مربوط به علائم تجاری و اسرار تجاری با چالش مواجهید، می‌توانید با وکلای مجرب موسسه حقوقی لیبرالا تماس بگیرید.
منابع
