یکی از آثار عقد ایجاد تعهد است. به طور کلی در عقود معاوضی، یعنی، عقدهایی که چیزی در برابر چیز دیگر قرار دارد و عقد مجانی نیست، از جمله عقد بیع بین‌المللی کالا، تعهد همان چیزی است که طرفین از انعقاد عقد مد‌نظر دارند.
عهد و نقض عهد
معنای لغوی
از نظر لغوی، «عهد» به معنای گردن گرفتن است و «نقض تعهد» زیر پا گذاشتن عهد و پیمانی است که فرد به عهده گرفته است.
معنای اصطلاحی
در علم حقوق از نظر اصطلاحی، «تعهد» رابطه‌ای حقوقی که به موجب آن شخص در برابر ديگرى ملزم به امرى مىباشد، تعریف می‌شود.
مفهوم تعهد و نقض آن، به دلیل بدیهی بودن در متون قانونى مفروض انگاشته شده است و در هيچ سند قانونى بجز ماده ۲۴۳ قانون مدنی آلمان تعريفى از آن ارائه نشده است.
متعهد و ذی‌نفع تعهد
ماده ۱-۱۱ اصول قراردادهاى بيع بينالمللى كالا، متعهد و ذی‌نفع را چنين تعريف مىكند: لفظ متعهد «به طرفى اشاره مىكند كه قرار است تعهدى را اجرا كند» و ذی‌نفع تعهد «به طرفى دلالت دارد كه به اجراى آن تعهد محق است.» یعنی کسی که تعهد به نفع او اجرا می‌شود.
آزادی قراردادها و تعهدات
آزادی قراردادها و تعهدات در حقوق ایران
تعهدات طرفين به تعداد قراردادها، متفاوت است. در دادوستد، خريدار و فروشنده قواعد كلى و ضوابط حاكم بر بيع را در متن قرارداد تعیین می‌کنند و بعضاً به تعريف مصداقها و مفروضات خود از تعهدات پرداخته و نتيجه نقض آن را ترسيم مىنمايند.
این قراردادها به منزله‌ی قانون در رابطه قراردادى طرفين بوده و رعایت آنها الزامی است. در حقوق ايران اصل آزادى قراردادها و تعهدات، در ماده ۱۰ قانون مدنی ذكر شده است. اصل آزادی تعهدات یعنی افراد مجازند با یکدیگر هر قراردادی منعقد کنند و تعهدی را به عده گیرند مگر اینکه قرارداد خلاف قانون یا شرع باشد.
آزادی قراردادها و تعهدات در اسناد بین‌المللی
در اصول ۶ و ۹ كنوانسيون وین ۱۹۸۰ به طور ضمنى و در ماده ۱-۱ اصول قراردادهای بیع بین‌المللی کالا، صراحتاً اصل آزادى قراردادها پذيرفته شده است.
به موجب ماده ۱-۱ اصول «طرفين آزادند كه قراردادى را منعقد و محتواى آن را تعيين كنند.» و ماده ۱-۵ نيز مقرر داشته است: «طرفين مىتوانند اعمال اين اصول را مستثنى سازند يا از آثار هر يک از مقرّرات آنها شانه خالى كنند و يا آن آثار را تغيير دهند، مگر در مواردى كه خلاف آن در اين اصول تعهد شده باشد.»
انواع تعهدات
در تعهد دو عنصر اساسى موجود است: ۱) شكل و صورت تعهد و ۲) ماهيت و غرض از وضع تعهد.
از حيث شكل و صورت و مفاد تعهدات، تعهد به دو دسته، ۱) تعهد اصلى و ۲) تعهد فرعى تقسيم مىشود.
از جنبه ماهيت و غرض از وضع تعهد، تعهد به دو دسته، ۱) تعهد به وسيله و ۲) تعهد به نتيجه تقسيم مىشود.
فایده‌ی تقسیم‌بندی
از مهم ترين آثار تقسیم‌بندی تعهدات، شيوه برخورد ذی‌نفع در صورت نقض تعهد، يا همان ضمانت اجراى تعهد است.
منابع
کاتوزیان، ناصر؛ قانون مدنى در نظم حقوقى كنونى، ج پنجم، ۱۳۸۰، نشر میزان.
