تعهد صریح و ضمنی
در هر توافق و قرارداد، طرفين مسائل متعددى را مورد بررسى و نهايتاْ موضوعات خاصى را به عنوان تعهدات متقابل مدنظر قرار میدهند.
تعهد صريح، تعهدى است كه طرفين صراحتاً به صورت كتبى يا شفاهى به عهده گرفتهاند.
تعهد ضمنى، تعهدی است که به صورت مستقیم به آن اشاره‌ای نشده است بلکه از اوضاع و احوال موجود اینطور برداشت می‌شود که چنین تعهدی وجود دارد.
ایجاد تعهد
رضایی بودن عقد بیع بین‌المللی
برای انعقاد عقد، طرفين ناگزير از بكار بردن الفاظ خاص نيستند و هر لفظ و حركتى كه مقصود آن انعقاد عقد باشد كافى است.
ایجاد تعهد در حقوق ایران
اصولاً قرارداد با قصد و رضاى طرفين تشكيل مىشود و تعهدات موجود نيز به تبعيت از آن به وجود خواهند آمد.
ماده ۱۹۱ قانون مدنی ايران بيان مىدارد: «عقد محقق مىشود به قصد انشا به شرط مقرون بودن به چيزى كه دلالت بر قصد كند.»
در ماده ۳۳۹ نيز قانونگذار ايران مقرر مىدارد: «پس از توافق بايع و مشترى در مبيع و قيمت آن، عقد بيع به ايجاب و قبول واقع مىشود …»
یعنی، برای انعقاد عقد بیع صرفاْ داشتن قصد و اراده به همراه اوضاع و احوالی که نشان‌دهنده‌ی این قصد باشد کافی است و نیاز به انجام تشریفات خاصی نیست.
ایجاد تعهد در اسناد بین‌المللی
اصل ۱۱ كنوانسيون بيع بينالمللى كالا مقرر مىدارد: «ضرورتى ندارد كه قرارداد بيع به صورت كتبى منعقد يا مستند شود و از نظر شكلى نيز محتاج به رعايت هيچ گونه شروط و قيود ديگرى نمىباشد. وجود قرارداد را مىتوان به هر طريقى از جمله شهادت شهود، به اثبات رساند.»
اصول قراردادهاى تجارى بينالمللى نيز در ماده ۱-۲ بيان مىدارد: «در هيچ‌يك از مواد اين اصول مقرر نشده است كه قرارداد بايد به صورت كتبى منعقد يا مدلل شود. قرارداد را به هر وسيلهاى از جمله شهود مىتوان اثبات كرد.»
پس، در اسناد بین‌المللی نیز تشریفات خاصی برای انعقاد بیع بین‌المللی کالا وجود ندارد.
رعایت الزامات غیرقراردادی
اصل ۹ كنوانسيون بیع بین‌المللی کالا در بند ۱، طرفين را ملزم به رعايت هرگونه عرف و عادت مورد توافق و رويههايی كه آنها بين خودشان به وجود آورده‌اند، دانسته است. دليل اين مقرّرات نيز، علاوه بر ماهيت رضایى بودن عقد بيع، یعنی کافی بودن وجود رضایت و عدم نیاز به انجام تشریفات خاص، واقعيتهاى موجود در عرصه تجارى، به خصوص تجارت بينالمللى است.
فواید عملی پذیرش رضایی بودن بیع بین‌المللی
در بسيارى از قراردادها كه با ارزش اقتصادى كم و يا متوسط منعقد مىشوند، عملاً قرارداد کتبی منعقد نمىشود و قرارداد، به طور ضمنی مورد پذیرش طرفین قرار گرفته و اجرا مىشود.
از ديگر سو شايد طى تشريفات شكلى باعث به هدر رفتن وقت كه عنصر اساسى تجارت است باشد.
شناسایی تعهدات ضمنی
در ماده ۵-۲ اصول، تحت عنوان تعهدات ضمنى، مقرر شده است: «تعهدات ضمنى از موارد زير ناشى مىشود:
الف) ماهيت قرارداد و مقصود از آن؛
ب) رويههايى كه بين طرفين برقرار شده است و عرف‌هاى تجارى؛
ج) حسن نيت و معامله منصفانه؛
د) معقول و متعارف بودن.»
در واقع منظور از تعهد ضمنى، مدلول التزامى کلمات به کار رفته در قرارداد است.
مدلول التزامى يعنى آنچه كه به حكم عقل، عرف يا قانون همراه قرارداد است. در واقع شرط ضمنى، وسيله‌ی عقلايى، عرفى يا قانونى، جهت تكميل، اجرا و تفسير قرارداد است و لذا وظيفه طرفين و مراجع داورى يا قضاوتى احترام به اين دسته از شروط و تعهدات و در نتيجه عمل به آنهاست.
شناسایی محدود (مضیق) تعهدات ضمنی
شناسايى تعهدات ضمنى امری پيچيده است و در مقام اعمال و تفسير بايد به آنچه معين است، اكتفا نمود؛ چرا كه بسط دايره‌ی تعهدات ضمنى، ممکن است منجر به فراتر رفتن از محدوده قرارداد و توافقات شود.
شناسایی تعهدات ضمنی در اسناد بین‌المللی
اصل ۹ كنوانسيون بیع بین‌المللی کالا، در دو بند به تشريح تكاليف و تعهدات ضمنى طرفين مىپردازد و اشعار مىدارد: «۱- طرفين ملزم به رعايت هر گونه عرف و عادت مورد توافق و همچنين كليه رويههايى كه بين خود تأسيس و تصديق كردهاند، مىباشند. ۲- فرض بر اين است كه طرفين عرفى را كه بدان وقوف داشته يا مىبايد وقوف داشتند و آن عرف و عادت در تجارت بينالملل به نحو گستردهاى براى طرفين قراردادهاى مشابه در تجارت خاص مربوطه شناخته شده و به طور منظم مراعات گرديده را به نحو ضمنى بر قرارداد فى ما بين يا انعقاد آن حاكم ساختهاند، مگر اينكه برخلاف آن توافق شده باشد.»
اصل ۱-۲-۵ قانون متحدالشكل تجارى ايالات متحده امريكا رويههاى معاملاتى و تجارى موجود را، به عنوان پايهاى از رفتارهاى مكرر در گذشته كه نسبت به نوع خاصى از قرارداد صورت گرفته دانسته است. علاوه بر آن این رویه‌ها را به عنوان يك عرف که جهت تفسير اصطلاحات و ديگر اعمال، تعريف شده است، دانسته است.
شرایط پذیرش شروط ضمنی
پذیرش و شناسایی شروط ضمنى در قرارداد، اصولاً منوط به همه‌گير و همگانى بودن آن به نحوى كه نتوان طرفين را در حالتى جز در نظر داشتن آن، فرض كرد و نيز علم طرفين به وجود چنين رويه‌ای عقلى، عرفى يا قانونى است؛ چرا كه در صورت فقدان اين دو عنصر به نتيجهاى غيرعادلانه و غيرقانونى خواهيم رسيد.
معایب شناسایی گسترده (موسع) شروط ضمنی
اجبار طرفين به رعايت شرط ضمنى كه فراگير بودن آن محل ترديد است، موجب الزام به انجام چيزى است كه هرگز از مخيلهشان گذر نكرده است و چنين الزام و اجبارى به منزله ناديده انگاشتن آزادى اقتصادى طرفين و اصل آزادى قراردادهاست، نتيجهاى كه هرگز نمىتوان به آن حكم كرد.
نتیجه‌گیری
تعهدات ایجاد شده به واسطه‌ی یک قرارداد بیع بین‌المللی، ممکن است به صورت صریح یا ضمنی مورد اشاره‌ی طرفین قرار گرفته باشد. تعهدات چه به صورت صریح باشند چه به صورت ضمنی، مورد پذیرش نظام حقوقی ایران و اسناد بین‌المللی هستند.
منابع
کاتوزیان، ناصر، قانون مدنى در نظم حقوقى كنونى، چ پنجم، ۱۳۸۰، نشر میزان.
