در شرکت‌های سهامی و تعاونی، تمامی سرمایه و در شرکت‌های مختلط سهامی بخشی از سرمایه‌ی شرکت در قالب سهام تقسیم می‌شود.
«سهام» نشان‌دهنده‌ی میزان مالکیت و مشارکت فرد سهام‌دار در منافع و مطالبات شرکت است و یکی از اوراق بهادار به حساب می‌آید؛ در نتیجه مانند هر مال دیگری امکان فروش و انتقال آن وجود دارد.
چگونه می‌توان سهام شرکت تجاری را به فروش رساند؟
راه‌های فروش سهام با توجه به نوع سهام متفاوت است. در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
۱. فروش سهام بانام
«سهام بانام» سهامی است که نام مالک و میزان سهام او در دفتر ثبت سهام شرکت درج می‌شود.
برای فروش این نوع سهام در شرکت‌های سهامی خاص، باید انتقال در دفتر ثبت سهام شرکت نوشته شود و انتقال‌دهنده یا نماینده‌ی او دفتر را امضا کند. اگر این تشریفات رعایت نشود، نقلوانتقال هرچند صحیح است، اما در مقابل شرکت و شخص ثالث قابل استناد نیست.
فروش سهام بانام در شرکت‌های بورسی
در شرکت‌های سهامی عام بورسی نیازی به ثبت انتقال سهام در دفتر ثبت سهام شرکت نیست و انتقال با ثبت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه‌ی وجوه، کامل می‌شود.
در انتقال سهام شرکت‌های بورسی بر خلاف شرکت‌های غیر بورسی، در فرض عدم ثبت انتقال، معامله باطل است.
۲. فروش سهام بی‌نام
«سهام بی‌نام» به‌صورت سند در وجه حامل صادر می‌شود و هرکس این سند را در دست داشته باشد، مالک آن به شمار می‌رود؛ در نتیجه برای انتقال مالکیت سهام، صرفا انتقال فیزیکی آن کافی است و تشریفات خاصی مانند ثبت ندارد.
فروش سهام ممتاز
«سهام ممتاز» سهامی است که طبق مفاد اساسنامه یا تصویب مجمع‌عمومی فوق‌العاده، امتیازاتی بیشتر از سایر سهم‌ها دارد. این امتیازات خاص، قائم‌به‌شخص است؛ در نتیجه با انتقال سهام ممتاز، امتیازات خاص آن سهام از بین رفته و به خریدار منتقل نمی‌شود.
فروش سهام انتفاعی
«سهام انتفاعی» سهامی است که مبلغ اسمی آن از محل اندوخته‌ی اختیاری یا سود قابل تقسیم شرکت به مالک آن پرداخت شده است.
تنها تفاوت سهام انتفاعی با سایر سهام این است که در زمان انحلال شرکت، مبلغ اسمی آن مجددا به مالک پرداخت نمی‌شود؛ لذا برای فروش این سهام، شرایط ویژه‌ای وجود ندارد و طبق قواعد عام فروش با این سهام برخورد می‌شود.
انتقال سهامی که هنوز تمام مبلغ اسمی آن پرداخت نشده است
طبق ماده‌ی ۳۴ لایحه‌ی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، امکان فروش سهامی که مبلغ اسمی آن به‌طور کامل پرداخت نشده است، وجود دارد.
بر اساس مقررات لایحه‌ی مذکور، پس از انتقال چنین سهامی، منتقل‌الیه (خریدار) مسئول پرداخت مبلغ اسمی باقی مانده خواهد بود، نه دارنده‌ی قبلی (فروشنده)؛ لذا در شرکت‌های سهامی خاص در زمان انتقال سهام بانامی که هنوز مبلغ اسمی آن به‌طور کامل پرداخت نشده است، علاوه بر ثبت انتقال در دفتر ثبت سهام شرکت و امضای دارنده‌ی قبلی (فروشنده)، امضای منتقل‌الیه (خریدار) هم باید اخذ شود.
فروش از طریق بورس یا مزایده
در صورتی‌که مبلغ اسمی سهام به‌طور کامل پرداخت نشده باشد و مالک، نسبت به آگهی شرکت، مبنی بر پرداخت مابقی مبلغ اسمی سهام، بی‌توجه باشد، بعد از انقضای مهلت معین در این آگهی، به خریدار مجددا اخطار داده می‌شود و اگر ظرف مدت یک ماه از این اخطار، مبلغ اسمی سهام و خسارت دیرکرد آن به‌طور کامل پرداخت نشود، این سهام از طریق بورس یا مزایده به فروش می‌رسد. اگر در این حالت، باز هم مبلغ ناشی از مزایده یا فروش در بورس از میزان مبلغ اسمی سهام و میزان خسارت دیرکرد، کمتر باشد، می‌توان برای مطالبه‌ی مابه‌التفاوت به مالک قبلی مراجعه کرد.
فروش بخشی از سهام
اصولا سهام، قابل تقسیم به قطعات کوچکتر است؛ مگر این‌که در اساسنامه خلاف این امر شرط شود. در صورتی‌که شرط مخالفی وجود نداشته باشد، می‌توان سهام را به هر تعداد قطعه‌ی مساوی تقسیم کرد و هر قطعه را در مالکیت یک شخص قرار داد. در صورت تجزیه‌ی سهام، هر مالک می‌تواند به‌صورت جداگانه قسمت مربوط به خود را به فروش برساند. به‌علاوه در حالتی که یک نفر مالک کل سهام یا چند قطعه از یک سهام است، می‌تواند بخشی از سهام خود را به دیگری منتقل کند.
محدود کردن امکان فروش سهام
اصولا فروش سهام شرکت‌های سهامی، به‌صورت آزادانه امکان‌پذیر است و مالک برای فروش سهام خود نیازی به اخذ تایید و موافقت مجامع یا مدیران (هیئت مدیره یا مدیرعامل) ندارد؛ اما با این‌حال می‌توان امکان انتقال سهام بانام در شرکت سهامی خاص را به قید این شرط در اساسنامه‌ی شرکت، محدود به موافقت مدیران یا مجامع‌عمومی کرد؛ اما درخصوص سهام بی‌نام به‌طور کلی و سهام بانام در شرکت سهامی عام، نمی‌توان هیچ‌گونه محدودیتی برای نقلوانتقال سهام ایجاد کرد.
نکته‌ی قابل توجه این است که این محدودیت صرفا بر انتقال‌های ارادی حاکم است و در جایی که نقلوانتقال سهام به‌صورت قهری یا به‌علت عدم پرداخت مبلغ اسمی و خسارت دیرکرد آن در بورس یا از طریق مزایده انجام می‌شود، برای انتقال سهام به خریدار، نیاز به موافقت مجامع یا مدیران شرکت نیست.
سهام‌های غیرقابل فروش
سهام وثیقه‌ی مدیران زمان مدیریت
در شرکت‌های سهامی، هر عضو هیئت‌مدیره باید سهامی را جهت جبران خسارات ناشی از تصمیمات خود در زمان مدیریت داشته باشد؛ به این سهام، «سهام وثیقه» گفته می‌شود.
تعداد سهام وثیقه‌ی هریک از اعضای هیئت‌مدیره، در اساسنامه‌ی شرکت سهامی تعیین می‌شود و باید به‌نحوی انتخاب شود که کمتر از میزان سهام لازم برای رای دادن نباشد. سهام وثیقه همیشه بانام است و تا تصویب مفاصاحساب دوره‌ی مدیریت مدیران در وثیقه‌ی شرکت و در نتیجه در این مدت غیرقابل فروش است.
منابع
توکلی، محمدمهدی؛ آموزش جامع حقوق تجارت، ج ۱، نشر مکتوب آخر؛
اسکینی، ربیعا؛ حقوق تجارت شرکت‌های تجاری: شرکت‌های سهامی عام و خاص، ج ۲، انتشارت سمت.
