کشتی‌ها با کسب تابعیت هر کشور، از اتباع آن به شمار آمده و از امتیازاتی برخوردار می‌شوند و امکان حمایت سیاسی دولت از شخص متبوع خود در مقابل دولت دیگری فراهم می‌شود. در عرصه‌ی بین‌المللی، بهره‌مندی از حمایت دیپلماتیک دولت‌ها یکی از موضوعات بسیارمهم و اساسی است.
حمایت سیاسی (دیپلماتیک) چیست؟
در «حمایت سیاسی (دیپلماتیک)» دولت متبوع، از تبعه‌ی خود در برابر دولتی که با انجام اقدام نادرست و مخالف حقوق بین‌الملل، موجب ورود ضرر به وی شده است، حمایت می‌کند تا خسارت‌های وارده به تبعه تا حدامکان جبران و ترمیم شوند.
برخورداری کشتی‌ها از حمایت دیپلماتیک طبق قوانین داخلی و اسناد بین‌المللی
علاوه‌بر برخورداری از امکان حمایت دیپلماتیک، زمانی که کشتی تابعیت کشوری را کسب می‌کند، در زمره‌ی تابعان آن کشور قرار گرفته و ملزم به رعایت قوانین و مقررات آن کشور می‌شود؛ این موضوع در قوانین داخلی، مانند ماده‌ی ۵ قانون مدنی ایران و همچنین در اسناد مختلف بین‌المللی، پیش‌بینی شده است؛ که ازجمله‌ی آنها می‌توان به مقررات کنوانسیون ۱۹۸۶ ملل متحد راجع‌به ثبت کشتی‌ها و مقررات کنوانسیون ۱۹۸۲ ملل متحد راجع‌به حقوق دریاها اشاره کرد.
کشتی برای کسب تابعیت ایرانی چه ویژگی‌هایی لازم دارد؟
موضوع کسب تابعیت ایرانی برای کشتی مستلزم بررسی جنبه‌های متفاوتی است. در قانون دریایی ایران تعریف دقیقی از کشتی ارائه نشده است؛ اما در کنوانسیون ملل متحد راجع به شرایط ثبت کشتی ها مصوب ۷ فوریه ۱۹۸۶ تعریف مناسبی از کشتی آورده شده که بر این اساس می‌توان گفت: «کشتی» هر شناور قابل هدایت و دریاوری است که برای حمل‌ونقل کالا و مسافر به کار می‌رود و ظرفیت ناخالص ثبت شده‌ی آن حداکثر ۵۰۰ تن است.
- ظرفیت کشتی
برای این‌که کشتی بتواند تابعیت ایران را کسب کند، ظرفیت ناخالص کشتی باید حداقل ۲۵ تن باشد.
- مالک کشتی
در نظام حقوقی ایران، قابلیت کسب تابعیت صرفا برای کشتی‌هایی امکان‌پذیر است که تحت‌مالکیت یک شخص ایرانی، اعم از حقیقی و حقوقی، قرار دارند. اگر مالک کشتی، شخص حقوقی (شرکت) باشد، باید سهام این شرکت بانام باشد و علاوه‌بر آن حداقل ۵۱ درصد سرمایه‌ی آن متعلق به اتباع ایرانی باشد.
- ثبت کشتی
از اثرات اولیه‌ی کسب تابعیت دولت، لزوم تبعیت از قوانین و مقررات آن دولت است. درخصوص کشتی‌ها هم همین قاعده حاکم است و به‌محض کسب تابعیت ایرانی برای کشتی، کشتی موظف است از قوانین و مقررات ایران در زمینه‌های مختلف، ازجمله موارد مربوط به ثبت پیروی کند.
در قوانین حاکم بر کشتی‌ها، اولین و مهم‌ترین قانون، قانون دریایی ایران است. طبق بند ۱ الف و ب این قانون از موارد ضروری و پیش‌نیاز برای کسب تابعیت کشتی، ثبت آن طبق قوانین و مقررات خاص است.
ثبت کشتی براساس ماده‌ی ۸ قانون دریایی ایران، با اداره‌ی مرکزی ثبت است؛ که در سازمان بنادر و کشتیرانی تاسیس شده است.
در زمان ثبت کشتی باید ضوابط و شرایط مقرر در ماده‌ی ۹ قانون دریایی ایران رعایت شود تا فرایند ثبت بدون مشکل انجام شود.
حالات خاص کسب تابعیت ایرانی برای کشتی
۱. آیا می‌توان برای کشتی در حال ساخت، تابعیت ایرانی گرفت؟
علاوه‌بر کشتی‌های ساخته‌شده، قانون‌گذار در بند ۱ ماده‌ی ۱ قانون دریایی ایران، کسب تابعیت و حتی برافراشتن پرچم ایران را به شرط وجود حداقل ظرفیتی برای کشتی‌های درحال ساخت هم امکان‌پذیر دانسته است. طبق این ماده، کشتی‌های درحال ساخت در ایران، اگر حداقل ۲۵ تن ظرفیت داشته باشند، بدون نیاز به رعایت تشریفات دیگری، تا زمان تحویل کشتی، ایرانی محسوب می‌شوند.
۲. کسب تابعیت ایرانی برای کشتی‌های نفتی چگونه است؟
قانون‌گذار در بند ۲ ماده‌ی ۱ قانون دریایی ایران، درخصوص کسب تابعیت برای کشتی‌های نفتی نسبت به سایر کشتی‌ها، برخورد آسان‌گیرانه‌ای داشته و از دو شرط چشم‌پوشی کرده است:
اولا «شرط ظرفیت»: کشتی‌های نفتی برخلاف سایر کشتی‌ها، برای کسب تابعیت ایرانی نیاز به رعایت حداقل ظرفیت ندارند.
ثانیا «شرط مالکیت»: در جایی که مالک کشتی نفتی، شخص حقوقی (شرکت) است، برخلاف سایر کشتی‌ها نیازی نیست حداقل ۵۱ درصد سرمایه‌ی آن شرکت، متعلق به اشخاص حقیقی ایرانی باشد.
منبع
نجفی اسفاد، مرتضی؛ حقوق دریایی بر پایه‌ی قانون دریایی ایران و مقررات بین‌المللی دریایی، انتشارات سمت.
