حل‌وفصل اختلافات بین‌المللی از طریق دو نهاد عمده‌ی دادگاه‌های بین‌المللی و داوری بین‌المللی انجام می‌شود. دادگاه‌ها عمدتا به مسائل حقوق بین‌الملل عمومی و اختلافات میان کشورها می‌پردازند، درحالی‌که داوری بیشتر برای حل اختلافات تجاری و اقتصادی میان اشخاص حقوقی مناسب است. داوری انعطاف‌پذیرتر و سریع‌تر از دادگاه‌ها بوده و کمتر تحت تاثیر مسائل سیاسی و دیپلماتیک قرار می‌گیرد.
ما، متخصصان حقوقی موسسه حقوقی لیبرالا، در این مقاله با عنوان «مقایسه داوری بین‌المللی و دادگاه‌های بین‌المللی؛ کدام بهتر است؟» قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که در شرایط مختلف، کدام‌یک از این دو نهاد برای حل‌وفصل دعاوی بین‌المللی بهتر است و کدام‌یک می‌تواند گزینه مطلوب‌تری برای طرفین درگیر باشد.
چه تفاوت‌هایی میان دادگاه‌های بین‌المللی و داوری بین‌المللی وجود دارد؟
تفاوت‌های اساسی میان دادگاه‌های بین‌المللی و داوری بین‌المللی، به‌وضوح نقش آنها را در حل‌وفصل اختلافات بین‌المللی مشخص می‌کند. در اینجا به بررسی این تفاوت‌ها می‌پردازیم.
۱. نهادهای رسیدگی‌کننده: دادگاه‌های بین‌المللی معمولا نهادهای دولتی‌اند که به‌ویژه برای حل دعاوی میان کشورها تاسیس شده‌اند. این نهادها، مانند دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ)، به بررسی مسائل حقوقی پیچیده‌تر، نظیر اختلافات مرزی، حقوق بشر و مسائل جهانی، می‌پردازند. در مقابل، نهادهای داوری بین‌المللی، نظیر اتاق داوری بین‌المللی پاریس (CAIP) یا مرکز داوری بین‌المللی سنگاپور (SIAC)، عمدتا برای حل اختلافات میان اشخاص حقوقی مانند شرکت‌ها و موسسات تجاری به وجود آمده‌اند. این نهادها معمولا به مسائل تجاری و اقتصادی توجه دارند و برای رسیدگی به دعاوی با ماهیت غیر سیاسی مناسب‌ترند.
با توجه به تفاوت‌های ساختاری میان دادگاه‌های بین‌المللی و نهادهای داوری، انتخاب مرجع رسیدگی متناسب با نوع اختلاف اهمیت بسزایی دارد. در این میان، مراکزی مانند مرکز داوری بین‌المللی سنگاپور (SIAC) و مرکز داوری بین‌المللی دبی (DIAC)، به دلیل کارآمدی، تخصص‌گرایی و موقعیت راهبردی، به گزینه‌هایی برجسته برای حل‌وفصل اختلافات تجاری در آسیا و خاورمیانه تبدیل شده‌اند. اگر علاقه‌مندید با نقش این مراکز در نظام داوری بین‌المللی بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم به مقالات «نگاهی به مرکز داوری بین‌المللی سنگاپور (SIAC)؛ انتخابی برای دعاوی آسیایی» و «معرفی مرکز داوری بین‌المللی دبی (DIAC) و نقش آن در تجارت بین‌المللی خاورمیانه» مراجعه کنید.
۲. فرآیند رسیدگی: دادگاه‌های بین‌المللی معمولا فرآیندهای پیچیده‌تری دارند که ممکن است زمان زیادی را برای رسیدگی به پرونده‌ها بگیرند؛ این امر به دلیل پیچیدگی‌های سیاسی، حقوقی و دیپلماتیک موجود در پرونده‌هاست. از سوی دیگر، داوری بین‌المللی به دلیل انعطاف‌پذیری بیشتر در فرآیند رسیدگی، معمولا سریع‌تر انجام می‌شود. طرفین در داوری می‌توانند نحوه‌ی رسیدگی را با توافق‌های خود تعیین کنند و این امر موجب کاهش زمان رسیدگی به پرونده می‌شود.
۳. انعطاف‌پذیری و انتخاب داوران: در داوری بین‌المللی، طرفین دعوا این امکان را دارند که داوران خود را بر اساس تخصص، تجربه و شایستگی انتخاب کنند. این انتخاب می‌تواند باعث تسریع حل‌وفصل دعاوی پیچیده شود؛ این در حالی است که در دادگاه‌های بین‌المللی، قضات معمولا از میان نهادهای دولتی و بین‌المللی انتخاب می‌شوند و طرفین دعوا نقشی در این انتخاب ندارند و این موضوع می‌تواند باعث کاهش انعطاف‌پذیری در روند رسیدگی گردد.
۴. حکم صادره و اجرایی بودن: حکم‌های صادره از دادگاه‌های بین‌المللی الزام‌آور و برای دولت‌ها لازم‌الاجرایند. درصورت عدم اجرای حکم، دولت‌ها ممکن است با تحریم‌ها یا اقدامات دیگر روبه‌رو شوند. در داوری بین‌المللی، احکام برای طرفین دعوا الزام‌آورند؛ اما اجرایی شدن آنها در سطح بین‌المللی بستگی به توافقات اجرایی طرفین و کشورهای متعاهد به کنوانسیون‌هایی مانند کنوانسیون نیویورک ۱۹۵۸ دارد. در این کنوانسیون، بسیاری از کشورها به‌طور خودکار تصمیم‌های داوری را به رسمیت می‌شناسند؛ اما این رویکرد در دادگاه‌های بین‌المللی به‌طور رسمی و قانونی الزام‌آور است.
در نهایت، انتخاب میان دادگاه‌های بین‌المللی و داوری بین‌المللی بستگی به نوع و ماهیت اختلافات دارد. در مواردی که طرفین با مسائل پیچیده‌ی سیاسی و حقوقی مواجه‌اند، ممکن است دادگاه‌های بین‌المللی انتخاب بهتری باشند، درحالی‌که برای اختلافات تجاری و اقتصادی، داوری بین‌المللی با ویژگی‌های انعطاف‌پذیرتر و سرعت بیشتر می‌تواند گزینه مطلوب‌تری باشد.
دادگاه‌های بین‌المللی یا داوری بین‌المللی؟ کدام روش برای حل اختلافات بین‌المللی مناسب‌تر است؟
برای انتخاب بهترین روش حل‌وفصل اختلافات بین‌المللی، مقایسه‌ی دقیق مزایای دادگاه‌های بین‌المللی و داوری بین‌المللی اهمیت بسیاری دارد. هرکدام از این نهادها مزایای خاص خود را دارند که بسته به نوع اختلاف و نیازهای طرفین ممکن است یکی از آنها بر دیگری ارجحیت داشته باشد. در ادامه به بررسی مزایای هریک از این نهادها می‌پردازیم.
مزایای دادگاه‌های بین‌المللی
دادگاه‌های بین‌المللی، به‌ویژه برای حل‌وفصل اختلافات میان دولت‌ها و مسائل حقوقی بین‌الملل عمومی طراحی شده‌اند. این دادگاه‌ها مزایای مهمی دارند که آنها را برای دعاوی دولتی و مسائل حساس حقوقی مناسب می‌سازد. این مزایا عبارت‌اند از:
۱. الزام‌آور بودن احکام
یکی از مهم‌ترین مزایای دادگاه‌های بین‌المللی این است که احکام صادره از آنها برای دولت‌ها الزام‌آور است. این ویژگی باعث می‌شود که دولت‌ها و سایر نهادهای بین‌المللی موظف به اجرای تصمیمات دادگاه باشند و درصورت عدم اجرای حکم، می‌توانند با تحریم‌ها و سایر اقدامات قانونی روبه‌رو شوند.
۲. استقلال و شفافیت قضایی
دادگاه‌های بین‌المللی معمولا از استقلال قضایی بالایی برخوردارند. این استقلال باعث می‌شود که طرفین دعوا، اعم از کشورهای مختلف، به فرآیند رسیدگی اعتماد بیشتری داشته باشند. علاوه‌بر این، این دادگاه‌ها با استفاده از قواعد مشخص و شفاف، به‌طور منصفانه به اختلافات رسیدگی می‌کنند.
۳. رسیدگی به مسائل حساس و پیچیده
این دادگاه‌ها به دعاوی پیچیده‌ای که جنبه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زیادی دارند رسیدگی می‌کنند. مسائلی مانند اختلافات مرزی، نقض حقوق بشر و سایر مسائل حساس که ممکن است تاثیراتی گسترده بر روابط بین‌المللی داشته باشند، معمولا از طریق دادگاه‌های بین‌المللی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
مزایای داوری بین‌المللی
داوری بین‌المللی روشی محبوب برای حل‌وفصل اختلافات تجاری و اقتصادی میان اشخاص حقوقی است. این روش مزایای خاص خود را دارد که آن را به انتخابی مناسب برای بسیاری از طرفین دعوا تبدیل می‌کند. این مزایا عبارت‌اند از:
۱. انعطاف‌پذیری بالا
داوری بین‌المللی یکی از مزایای برجسته‌اش را در انعطاف‌پذیری فرآیندهای رسیدگی می‌یابد. طرفین دعوا می‌توانند فرآیند داوری را با توجه به نیازها و شرایط خاص خود تنظیم کنند. این انعطاف‌پذیری شامل انتخاب داوران، محل رسیدگی و حتی روش‌های داوری است که به طرفین این امکان را می‌دهد که بهترین شرایط را برای حل‌وفصل اختلافات خود تعیین کنند.
۲. سرعت در رسیدگی
در مقایسه با دادگاه‌های بین‌المللی، داوری به‌طور معمول سریع‌تر است. فرآیند داوری معمولا ساده‌تر و کوتاه‌تر از دادگاه‌های رسمی است و طرفین می‌توانند به‌سرعت به نتیجه برسند. این ویژگی، به‌ویژه برای دعاوی تجاری و اقتصادی که طرفین نیاز به تصمیم‌گیری سریع دارند، اهمیت زیادی دارد.
۳. حفظ حریم خصوصی
یکی از مزایای مهم داوری بین‌المللی این است که اطلاعات مربوط به پرونده‌ها و نتایج داوری معمولا محرمانه باقی می‌مانند؛ این امر در مقایسه با دادگاه‌های عمومی که فرآیند رسیدگی به‌طور معمول در ملأ عام انجام می‌شود، بسیار حائز اهمیت است. حفظ حریم خصوصی برای شرکت‌ها و اشخاص حقوقی که به اطلاعات تجاری حساس خود اهمیت می‌دهند، مزیت بزرگی است.
۴. دسترسی به داوران متخصص
در داوری بین‌المللی، طرفین می‌توانند داورانی با تخصص‌های ویژه در زمینه‌ی موضوع مورد اختلاف خود انتخاب کنند. این انتخاب به طرفین این امکان را می‌دهد که افراد باتجربه و متخصص در زمینه‌ی خاص اختلاف به بررسی پرونده بپردازند و تصمیمات کارآمدتری اتخاذ کنند.
این مزیت تنها زمانی به‌صورت موثر محقق می‌شود که طرفین با دقت و آگاهی نسبت به انتخاب داور مناسب اقدام کنند. برای آشنایی بیشتر با معیارها و نکات کلیدی در انتخاب داور و همچنین انتخاب وکیل متخصص در دعاوی بین‌المللی، به مقاله‌ی «انتخاب وکیل و داور در دعاوی» مراجعه کنید.
همچنین اگر علاقه‌مندید بدانید این فرآیند در عمل چگونه آغاز و طی می‌شود، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی «مراحل طرح دعوای بین‌المللی در مراجع داوری بین‌المللی» را نیز مطالعه کنید.
در نهایت، انتخاب میان دادگاه‌های بین‌المللی و داوری بین‌المللی بستگی به نوع و ماهیت اختلافات دارد. دادگاه‌های بین‌المللی برای حل اختلافات بزرگ‌تری که ممکن است جنبه‌های سیاسی، حقوقی و اجتماعی پیچیده‌ای داشته باشند، مناسب‌ترند، درحالی‌که داوری بین‌المللی، به‌ویژه برای دعاوی تجاری و اقتصادی که نیاز به فرآیند سریع، منعطف و محرمانه دارند، بهترین گزینه محسوب می‌شود.
آیا معایب دادگاه‌ها و داوری‌های بین‌المللی می‌توانند بر انتخاب روش حل اختلاف تاثیر بگذارند؟
در فرآیند حل‌وفصل اختلافات بین‌المللی، انتخاب میان دادگاه‌های بین‌المللی و داوری بین‌المللی به ویژگی‌ها و شرایط خاص هر دعوی بستگی دارد. هرکدام از این روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند که می‌تواند تاثیر بسیاری بر تصمیم‌گیری طرفین دعوا داشته باشد. در این راستا، به بررسی معایب هرکدام از این روش‌ها می‌پردازیم.
معایب دادگاه‌های بین‌المللی
گرچه دادگاه‌های بین‌المللی بسیاری از اختلافات پیچیده و حساس را حل‌وفصل می‌کنند و مزایای بسیاری دارند، برخی معایب این دادگاه‌ها می‌تواند برای طرفین دعوا چالش‌برانگیز باشد. این معایب به شرح زیرند:
۱. فرآیند طولانی رسیدگی
یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که در دادگاه‌های بین‌المللی، به‌ویژه در دیوان بین‌المللی دادگستری، وجود دارد، زمان‌بر بودن فرآیند رسیدگی است. این دادگاه‌ها برای بررسی پرونده‌ها معمولا نیاز به زمان زیادی دارند؛ چراکه در بسیاری از پرونده‌ها به دلیل پیچیدگی‌های سیاسی، حقوقی و دیپلماتیک ممکن است سال‌ها طول بکشد تا حکم نهایی صادر شود. برای طرفینی که نیاز دارند اختلافات‌شان در مدت زمان کوتاهی حل‌وفصل شود، این طولانی بودن فرآیند می‌تواند مشکلات فراوانی ایجاد کند. علاوه‌بر این، این زمان طولانی ممکن است منجر به افزایش هزینه‌های جانبی و غیر ضروری شود که برای طرفین گران تمام می‌شوند.
۲. وابستگی به دولت‌ها
یکی دیگر از چالش‌های دادگاه‌های بین‌المللی این است که بسیاری از این دادگاه‌ها، به‌ویژه دیوان بین‌المللی دادگستری، بیشتر به دعاوی میان دولت‌ها و مسائل دولتی رسیدگی می‌کنند. این امر ممکن است باعث شود که این دادگاه‌ها تحت تاثیر فشارهای سیاسی و دیپلماتیک دولت‌ها قرار گیرند. در این شرایط، ممکن است برخی دادگاه‌ها نتوانند به‌طور کامل استقلال خود را حفظ کرده و در برابر اراده‌های دولتی ایستادگی کنند. این مسئله می‌تواند منجر به تضعیف اعتبار و کارایی دادگاه‌ها در رسیدگی به پرونده‌های پیچیده شود.
معایب داوری بین‌المللی
داوری بین‌المللی یکی از روش‌های سریع و منعطف برای حل‌وفصل اختلافات تجاری و اقتصادی محسوب می‌شود. بااین‌حال، این روش نیز معایبی دارد که باید پیش از انتخاب آن به آن توجه داشت. این معایب عبارت‌اند از:
۱. هزینه‌های بالا
داوری به‌طور معمول سریع‌تر از دادگاه‌های بین‌المللی است؛ اما هزینه‌های آن ممکن است برای طرفین بسیار زیاد باشند. این هزینه‌ها معمولا شامل دستمزد داوران با تخصص‌های خاص، هزینه‌های اداری و سایر هزینه‌های مرتبط با فرآیند داوری می‌شوند. در پرونده‌های پیچیده و تخصصی، این هزینه‌ها می‌توانند برای شرکت‌ها و افراد سنگین باشند و به‌ویژه برای کسانی که منابع مالی محدودی دارند، انتخاب داوری را از نظر مالی دشوار کنند؛ به همین دلیل، طرفین ممکن است به دنبال گزینه‌هایی باشند که هزینه‌ی کمتری داشته باشند، از جمله استفاده از دادگاه‌های بین‌المللی.
۲. محدودیت در امکان تجدیدنظر
یکی از معایب بزرگ داوری بین‌المللی، غیر قابل تجدیدنظر بودن تصمیمات داوران است. پس از صدور حکم داور، معمولا هیچ‌گونه امکان تجدیدنظری وجود ندارد. درصورتی‌که یکی از طرفین دعوا از نتیجه‌ی داوری ناراضی باشد یا احساس کند که داور به اشتباه تصمیم گرفته است، هیچ‌گونه فرآیند قانونی برای اعتراض یا تجدیدنظر وجود ندارد؛ این مسئله می‌تواند برای طرفین مشکل‌ساز باشد، به‌ویژه اگر حکم صادره را ناعادلانه یا ناشی از ارزیابی نادرست شواهد بدانند. عدم وجود امکان تجدیدنظر ممکن است برای برخی طرفین که به دقت و صحت فرآیند تصمیم‌گیری اهمیت می‌دهند، مانعی جدی باشد.
در نهایت، معایب هریک از این دو روش حل اختلاف می‌توانند بر انتخاب روش مناسب تاثیر بگذارند. اگر طرفین دعوا به حل سریع و محرمانه اختلافات نیاز دارند و هزینه‌ها و امکان تجدیدنظر برایشان مهم است، داوری ممکن است گزینه‌ی بهتری باشد؛ اما اگر مسئله‌ای پیچیده، حساس یا با ابعاد حقوقی و سیاسی وجود داشته باشد که نیاز به حل‌وفصل از طریق یک نهاد معتبر و با ضمانت‌های اجرایی داشته باشد، دادگاه‌های بین‌المللی می‌توانند مناسب‌تر باشند. به‌طور کلی، انتخاب روش حل اختلاف باید با دقت و با در نظر گرفتن ویژگی‌ها و شرایط خاص پرونده صورت گیرد.
با توجه به پیچیدگی‌ها و جزئیات ویژه‌ای که در فرآیندهای حل‌وفصل اختلافات بین‌المللی وجود دارد، انتخاب بهترین گزینه، اعم از دادگاه‌های بین‌المللی یا داوری، نیازمند تحلیل دقیق و تخصصی است. هریک از این روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند که می‌توانند تاثیر چشمگیری بر نتایج پرونده بگذارند؛ به همین دلیل، مشاوره با وکلای متخصص و مجرب در این حوزه می‌تواند نقش بزرگی در موفقیت شما ایفا کند.
اگر شما نیز درگیر اختلافات بین‌المللی شده‌اید یا برای انتخاب بهترین راه‌حل نیاز به راهنمایی دارید، متخصصان حقوقی موسسه‌ی حقوقی لیبرالا با تجربه و دانش فنی در این زمینه، آماده‌اند تا شما را در هر مرحله از این مسیر همراهی کنند. برای دریافت مشاوره‌ی اختصاصی و اطلاعات بیشتر، با ما تماس بگیرید.
