در عرصه‌ی تجارت بین‌الملل، قراردادها نه‌تنها ابزار همکاری و تعامل اقتصادی محسوب می‌شوند، بلکه ابزاری حیاتی برای تضمین امنیت حقوقی و اقتصادی طرفین به شمار می‌روند. در نتیجه ارائه‌ی نظریه حقوقی برای قراردادهای بین‌المللی امری غیر قابل اجتناب تبدیل شده است؛ زیرا هر قرارداد بین‌المللی در معرض ریسک‌ها و پیچیدگی‌های متعددی است که از تفاوت قوانین ملی، رویه‌های قضایی و شرایط سیاسی-اقتصادی کشورها ناشی می‌شوند.
نظریه‌ی حقوقی در این حوزه، به معنای تحلیل تخصصی، علمی و دقیق مفاد قرارداد و حقوق و تعهدات طرفین است که فراتر از متن ساده‌ی قرارداد به درک عمقی مخاطرات و راهکارهای مقابله با آنها می‌پردازد. نقش نظریه‌ی حقوقی در جلوگیری از اختلافات و کاهش هزینه‌های حقوقی و زمانی بسیار کلیدی است و با توجه به ظرافت‌های این موضوع، متخصصین موسسه حقوقی لیبرالا در این مقاله به بررسی این ظرافت‌ها می‌پردازند.
فقدان تحلیل دقیق حقوقی می‌تواند به شکست معامله، دعاوی پرهزینه و آسیب‌های جدی به شهرت و سودآوری شرکت‌ها منجر شود؛ به همین دلیل، در فضای پرتلاطم و پیچیده‌ی تجارت بین‌الملل، دریافت نظریه‌ی حقوقی تخصصی پیش از انعقاد قرارداد و حتی در مراحل اجرای آن، برای شرکت‌ها و تاجران به امری غیر قابل چشم‌پوشی تبدیل شده است.
برای دریافت خدمات تخصصی ارائه‌ی نظریه حقوقی، اینجا کلیک کنید.
آیا می‌دانید کدام قانون، قرارداد بین‌المللی شما را امن و بی‌دردسر می‌کند؟
اگر با قراردادهای بین‌المللی سروکار دارید، باید بدانید یکی از مهم‌ترین تصمیمات شما تعیین قانون حاکم بر قرارداد است؛ این انتخاب، مسیر کلی تعامل شما را مشخص می‌کند: چطور تعهدات تفسیر می‌شوند، درصورت بروز اختلاف کجا باید بروید و چگونه مشکلات حل خواهند شد.
- انتخاب درست قانون حاکم = کاهش ریسک‌های حقوقی و ساده‌تر شدن اجرای قرارداد.
- انتخاب اشتباه قانون = دردسرهای بزرگ، هزینه‌های بالا و حتی ضررهای مالی سنگین.
چگونه قانون درست را برای قرارداد بین‌المللی‌تان انتخاب کنید و جلوی دردسرها را بگیرید؟
وقتی قرار است قراردادی بین دو کشور یا بیشتر بسته شود، یکی از مهم‌ترین سوال‌ها این است که قانون کدام کشور باید روی قرارداد شما اعمال شود؟ این تصمیم می‌تواند بر حقوق و تکالیف شما تاثیر مستقیم بگذارد و اگر درست انتخاب نشود، مشکلات بزرگی به وجود بیاورد. در ادامه به بررسی روش‌های مختلف برای انتخاب قانون حاکم می‌پردازیم.
۱. انتخاب مستقیم قانون توسط طرفین: بهترین و ساده‌ترین راه این است که در قرارداد خود صراحتا مشخص کنید قانون کدام کشور حاکم است؛ مثلا، بگویید «قانون ایران» یا «قانون انگلستان» بر این قرارداد حاکم است. این کار باعث می‌شود همه‌ی طرفین بدانند درصورت اختلاف، باید طبق کدام قانون رفتار کنند و ابهامی باقی نماند.
۲. قوانین حقوق بین‌الملل خصوصی: اگر طرفین در قرارداد به انتخاب قانون اشاره نکرده باشند، قوانین بین‌الملل خصوصی کشورها تعیین می‌کنند که قانون مرتبط با قرارداد کدام است. این قوانین معمولا بر اساس محل اجرای قرارداد، محل اقامت طرفین یا موضوع قرارداد، قانون حاکم را مشخص می‌کنند؛ ولی این روش گاهی پیچیده و زمان‌بر است و ریسک دارد.
۳. استفاده از قوانین متحدالشکل و کنوانسیون‌ها: برخی قراردادهای بین‌المللی به قوانین استاندارد جهانی ارجاع می‌دهند؛ مثل «کنوانسیون وین درباره قراردادهای بین‌المللی فروش کالا (CISG)» مصوب ۱۹۸۰. این قوانین توافقنامه‌هایی‌اند که بین کشورها به تصویب رسیده و به‌صورت متحدالشکل اجرا می‌شوند. اگر قرارداد شما تحت پوشش چنین کنوانسیونی باشد، یک چهارچوب حقوقی مشخص و قابل اعتماد دارید که از مشکلات ناشی از اختلاف قوانین ملی جلوگیری می‌کند.
هر قانون قواعد و رویه‌های خاص خود را دارد و ممکن است حقوق شما را به طور قابل توجهی تغییر دهد. انتخاب درست قانون، تضمین می‌کند قرارداد شما در هر جای دنیا قابل اجرا باشد و از اختلاف‌های حقوقی گران‌قیمت و وقت‌گیر جلوگیری شود.
اگر می‌خواهید با جزئیات بیشتری درباره‌ی معیارهای انتخاب قانون حاکم، خطاهای رایج و راهکارهای عملی آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی «قانون حاکم در قراردادهای بین‌المللی چگونه انتخاب می‌شود؟» را مطالعه کنید.
چطور از انتخاب قانون اشتباه در قراردادهای بین‌المللی جلوگیری کنیم و ریسک جریمه یا تحریم را صفر کنیم؟
اگر قراردادهای بین‌المللی برایتان چالش شده، بهتر است به این ۴ نکته‌ی کلیدی توجه کنید تا جلوی خسارت‌های مالی و دردسرهای حقوقی را بگیرید:
۱. شناخت دقیق تعارض قوانین بین کشورها؛ خطر پنهانی که کسب‌وکار شما را تهدید می‌کند
شاید فکر کنید فقط امضای قرارداد مهم است؛ اما واقعیت این است که انتخاب قانون حاکم، پایه و اساس تمام همکاری‌های بین‌المللی شماست. قوانین کشورها گاهی کاملا با تحریم‌های بین‌المللی یا مقررات مالیاتی در تضادند. اگر بدون بررسی عمیق این قوانین و تعارضات، قراردادی ببندید، ممکن است ناخواسته قوانین بین‌المللی را نقض کنید؛ نتیجه‌ی آن، جریمه‌های سنگین، مسدود شدن دارایی‌ها و حتی تحریم شرکت شما است. این ریسک پنهان، بدون شناخت دقیق، کسب‌وکار شما را تهدید می‌کند.
اگر می‌خواهید دقیق‌تر بدانید نبود تعیین قانون حاکم در قراردادهای فرامرزی چه مشکلاتی ایجاد می‌کند، مقاله‌ی «چالش‌ها و پیامدهای عدم تعیین قانون حاکم در قراردادهای فرامرزی؛ نکاتی که باید بدانید» می‌تواند راهنمای خوبی برای شما باشد.
۲. ارزیابی ریسک‌های مالی و حقوقی قبل از امضای قرارداد؛ هزینه نکردن برای مشکلات آینده
چندبار پیش آمده قرارداد بسته‌اید و بعد از مدتی مشکلات مالی یا حقوقی غیر منتظره پیش آمده؟ دلیل اصلی این اتفاق، عدم بررسی کامل ریسک‌هاست. شما باید پیش از امضا، قوانین کشورهای مختلف، تحریم‌ها و مقررات مالیاتی مرتبط را به‌طور دقیق تطبیق دهید؛ این کار مثل داشتن یک چکاپ کامل است که جلوی هزینه‌های میلیاردی و دردسرهای حقوقی را می‌گیرد. زمان بگذارید تا قراردادتان را با چشم باز ببندید.
۳. انتخاب قانون حاکم متناسب با نوع و شرایط قرارداد؛ قانون درست، تضمین موفقیت شماست
انتخاب قانون مناسب، مثل انتخاب نقشه‌ی راه برای رسیدن به مقصد است. قانونی که انتخاب می‌کنید باید هم با استانداردهای بین‌المللی هماهنگ باشد و هم منافع شرکت شما را حفظ کند. بدون یک تحلیل تخصصی و تطبیقی، ممکن است قانونی را انتخاب کنید که به‌جای تضمین امنیت، شرکت شما را در معرض خطر قرار دهد. مشورت با متخصصین حقوق بین‌الملل، بهترین راه برای انتخاب قانونی است که شرایط شما را در نظر می‌گیرد و ریسک‌ها را به حداقل می‌رساند.
۴. پیشگیری از تحریم‌ها و جریمه‌های مالی؛ استراتژی هوشمندانه برای حفظ سرمایه و اعتبار
تحریم‌های بین‌المللی قوانین سخت‌گیرانه‌ای دارند و کوچک‌ترین اشتباه در قرارداد می‌توانند باعث شود شرکت شما در لیست تحریم‌ها قرار بگیرد یا جریمه‌های کلان دریافت کند. بهترین راهکار، انتخاب قانون حاکم درست و همکاری با تیم حقوقی متخصص است که با به‌روزترین تحریم‌ها آشنا باشد؛ این کار، نه‌تنها از خسارت مالی جلوگیری می‌کند، بلکه اعتبار شما را در بازارهای بین‌المللی حفظ می‌کند و راه را برای همکاری‌های بلندمدت هموار می‌کند.
برای آشنایی بیشتر با مفهوم تحریم‌های اولیه و اینکه چگونه می‌توان از آثار آنها در قراردادهای بین‌المللی جلوگیری کرد، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی «راهنمای کامل تحریم‌های اولیه؛ حفاظت از کسب‌وکار شما در برابر ریسک‌های جهانی» را مطالعه کنید.
نکات مهم و کاربردی برای نوشتن شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی
| نکته مهم شرط داوری | مشکل احتمالی درصورت عدم رعایت | تاثیر مثبت رعایت نکته برای کسب‌وکار شما |
| انتخاب مرجع داوری معتبر | طولانی شدن رسیدگی،عدم تخصص، مشکلات اجرایی | حل سریع و تخصصی اختلافات،اطمینان از اجرای رای داور |
| روش شفاف انتخاب داوران | توقف روند داوری به دلیلاختلاف بر سر داوران | تسریع روند داوری وجلوگیری از هزینه‌های اضافی |
| تعیین زبان داوری | هزینه بالای ترجمه،سوءتفاهم‌های حقوقی | کاهش هزینه و زمان،وضوح و دقت در مکاتبات داوری |
| مشخص کردن قوانین حاکم | ابهام در روند و ناعادلانه بودن رسیدگی | اطمینان از شفافیت و عدالت در داوری |
| تعریف دقیق حوزهاختلافات قابل داوری | بحث و کشمکش بر سر صلاحیت داوری، طولانی شدن رسیدگی | جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه،رسیدگی سریع‌تر به اختلافات |
| تعیین محل برگزاری داوری | هزینه و زمان بالای سفر،سختی در اجرای رای داور | کاهش هزینه و صرفه‌جویی در زمان،تسهیل روند اجرا |
| گنجاندن بند محرمانگی | افشای اطلاعات حساس،آسیب به اعتبار کسب‌وکار | حفظ محرمانگی،جلوگیری از آسیب به اعتبار |
| تعیین بازه زمانی رسیدگی | طولانی شدن فرآیند داوری،درگیر شدن طولانی در مسائل حقوقی | تسریع حل اختلاف،تمرکز بر رشد و توسعه‌ی کسب‌وکار |
اگر شرط داوری دقیق و کامل تنظیم نشود، ممکن است به یکی از نقاط ضعف قرارداد تبدیل شود. برای تنظیم یک قرارداد داوری مناسب و دقیق اینجا کلیک کنید.
ارکان اصلی قراردادهای بین‌المللی؛ کلید جلوگیری از بزرگ‌ترین دردسرهای حقوقی
وقتی قراردادی بین‌المللی می‌بندید، شاید فکر کنید فقط امضا کردن کافی است؛ اما حقیقت این است که هر قرارداد، ارکان مشخصی دارد که اگر درست رعایت نشوند، کل توافق ممکن است زیر سوال برود و کسب‌وکار شما دچار خسارت شود. این ارکان عبارت‌اند از:
اول: اراده طرفین باید شفاف و آزادانه باشد
اگر ارادهی شما و طرف مقابل دقیق و بدون فشار و ابهام ثبت نشده باشد، ممکن است در آینده ادعاهایی بی‌پایه مطرح شوند. گاهی طرفین فکر می‌کنند حرفهای غیر رسمی کافی است؛ اما در عمل، اگر ارادهی دقیق در قرارداد نیاید، اثبات آن سخت و پرریسک می‌شود و این یعنی احتمال طولانی شدن دعوا و هزینه‌های بالا.
دوم: موضوع قرارداد باید مشروع و ممکن باشد
اگر موضوع قرارداد غیر ممکن یا خلاف قانون باشد، قرارداد باطل می‌شود و هیچ‌کدام از تعهدات اجرا نخواهند شد. در قراردادهای بین‌المللی که موضوعات متنوع، مثل کالا، خدمات یا فناوری، مطرح‌اند، باید با دقت بررسی شود که این موضوعات در قوانین کشورها و معاهدات بین‌المللی ممنوع یا محدود نباشند؛ بی‌توجهی به این نکته یعنی ریسک از دست دادن حق و سرمایه.
سوم: شرایط صحت قرارداد را رعایت کنید
علاوه‌بر اراده و موضوع، باید مطمئن باشید هر طرف اهلیت قانونی دارد و قرارداد بدون اشتباه، تقلب یا اجبار بسته شده است. اگر این شرایط رعایت نشوند، قرارداد ممکن است ابطال شود یا اجرا نشود و در نهایت، کسب‌وکار شما متضرر خواهد شد.
با شناخت و رعایت دقیق این ارکان، قرارداد بین‌المللی شما نه‌تنها از نظر حقوقی معتبر و قابل اجرا خواهد بود، بلکه مسیر همکاری با شرکای خارجی هم برایتان هموارتر و کم‌ریسک‌تر می‌شود.
تعهدات طرفین در قراردادهای بین‌المللی و راهکارهای موثر برای پیشگیری از اختلافات
در قراردادهای بین‌المللی، صرف امضای توافقنامه کافی نیست. اگر تعهدات طرفین دقیق و قابل اجرا نباشند، نه‌تنها قرارداد به نفع شما نخواهد بود، بلکه ممکن است هزینه‌های سنگینی بابت اختلافات، تاخیرها و سوء‌تفاهم‌ها بپردازید. در ادامه به بررسی پنج نکته‌ی کلیدی درباره‌ی تعهدات طرفین و راهکارهای کاربردی برای مدیریت بهتر این تعهدات می‌پردازیم.
۱. تعهدات باید دقیق و شفاف باشند، نه کلی و مبهم
در بسیاری از قراردادها، تعهدات به‌صورت کلی نوشته می‌شوند؛ مثلا، «تحویل به‌موقع کالا». اما اگر زمان تحویل یا کیفیت کالا مشخص نشده باشد، این بند پشتوانه‌ی اجرایی نخواهد داشت و در زمان اختلاف نمی‌توان از آن استفاده کرد.
برای پیشگیری از این مشکل، تعهدات باید با جزئیات کامل مشخص شوند؛ مثلا، ذکر شود که طرف مقابل باید ۵۰۰ دستگاه با استاندارد مشخص، تا تاریخ معین، در مکان ازپیش‌تعیین‌شده تحویل دهد؛ این شفافیت، پایه‌ی اصلی هرگونه پیگیری حقوقی آینده است.
اگر می‌خواهید بدانید شفاف‌نویسی قراردادها چطور می‌تواند از بروز اختلافات پرهزینه جلوگیری کند، مقاله‌ی «نقش قراردادهای شفاف و دقیق در پیشگیری از بروز دعاوی بین‌المللی» را مطالعه کنید.
۲. تفاوت تفاسیر حقوقی در کشورهای مختلف را جدی بگیرید
کلمات و مفاهیمی که در کشور شما واضح و روشن‌اند، ممکن است در قوانین کشور مقابل معنا یا آثار حقوقی متفاوتی داشته باشند؛ همین موضوع می‌تواند باعث سوءتفاهم یا تفسیر نادرست بندهای قرارداد شود.
برای حل این مسئله، لازم است در قرارداد مشخص شود که تفسیر مفاد بر اساس چه قانونی یا استانداردی انجام خواهد شد؛ مثلا، استفاده از کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا (CISG) مصوب ۱۹۸۰ یا تعیین صریح قانون حاکم از بروز اختلافات تفسیر جلوگیری می‌کند.
۳. موارد ضمنی یا ناگفته را نادیده نگیرید
در بسیاری از قراردادها، طرفین برخی مفروضات ذهنی دارند که در متن قرارداد نیامده‌اند؛ مثل اینکه هزینه‌ی بیمه یا حمل بر عهده‌ی کدام طرف است؛ این ناگفته‌ها در زمان اجرا به اختلاف جدی تبدیل می‌شوند.
بهترین راهکار این است که حتی مواردی که بدیهی به نظر می‌رسند را نیز به‌صورت شفاف در متن قرارداد بنویسید. هیچ موضوعی نباید فقط به اعتماد یا برداشت شخصی واگذار شود.
۴. ضمانت‌اجراها باید قابل استفاده و موثر باشند
شاید طرف مقابل تعهدش را انجام ندهد؛ اگر قرارداد مشخص نکرده باشد که در چنین حالتی چه اقدامی می‌توان انجام داد، پیگیری حقوقی بسیار سخت خواهد بود.
برای پیشگیری، ضمانت‌اجراهایی مثل جبران خسارت، فسخ قرارداد، یا مراجعه به داوری باید به‌صورت دقیق و عملی در متن قرارداد گنجانده شود. همچنین، باید از قبل پیش‌بینی کنید که آیا این ضمانت‌ها در کشور طرف مقابل قابلیت اجرا دارند یا نه.
۵. قانون حاکم را شفاف و هوشمندانه انتخاب کنید
قوانین کشورها با هم فرق دارند. کاری که در کشور شما قانونی است، ممکن است در کشور طرف مقابل خلاف قانون باشد؛ مثلا، در بعضی کشورها گرفتن بهره یا جریمه‌ی تاخیر ممنوع است.
بنابراین، حتما در متن قرارداد مشخص کنید که قانون کدام کشور حاکم است و اختلافات احتمالی در کجا و چگونه حل‌وفصل خواهند شد؛ دادگاه، داوری، یا نهادهای ثالث بین‌المللی. این تصمیمات باید با شناخت دقیق از فضای حقوقی و اقتصادی هر دو کشور گرفته شوند.
اگر قصد دارید وارد همکاری بین‌المللی شوید یا همین حالا هم درگیر مذاکرات قراردادی شده‌اید، پیشنهاد می‌شود پیش از نهایی‌کردن متن، با مشاور حقوقی متخصص در قراردادهای بین‌المللی مشورت کنید؛ این کار می‌تواند از خسارات مالی و حقوقی جدی در آینده جلوگیری کند.
مسئولیت قراردادی در قراردادهای بین‌المللی؛ مرز تعهدات و دام‌های پنهان
در فضای قراردادهای بین‌المللی، یک جمله‌ی مبهم یا یک شرط ناقص می‌تواند زمینه‌ساز سال‌ها دعوای حقوقی و پرداخت خسارت‌های سنگین شود. یکی از بخش‌های حساس و پرخطر هر قرارداد، بحث مسئولیت قراردادی است؛ یعنی اینکه اگر یکی از طرفین تعهدش را به‌درستی انجام ندهد، چه کسی مسئول است؟ تا کجا باید پاسخگو باشد؟ و در چه شرایطی ممکن است معاف شود؟ در ادامه نگاهی می‌اندازیم به مهم‌ترین چالش‌ها و راهکارهای مدیریت مسئولیت در قراردادهای بین‌المللی.
- مسئولیت قراردادی یعنی پاسخگویی واقعی، نه فقط تعهد نوشتن
بسیاری از شرکت‌ها فکر می‌کنند صرفا با ذکر تعهدات، کار تمام است؛ اما واقعیت این است که هر تعهد باید با یک مسئولیت مشخص همراه باشد. اگر طرف مقابل کالا را دیر تحویل داد یا کیفیت کار پایین بود، باید روشن باشد که مسئولیت این خسارت بر عهده‌ی کیست و چگونه باید جبران شود.
راهکار این است که در کنار هر تعهد مهم، شرایط مسئولیت مرتبط با آن، مثل میزان خسارت، نحوه‌ی محاسبه، زمان پرداخت و حتی سقف تعهد مالی را هم بنویسید.
- انواع مسئولیت را از هم تفکیک کنید
در حقوق بین‌الملل، همه‌ی مسئولیت‌ها شبیه هم نیستند. گاهی قصور در اجرای تعهدات، مثل تاخیر در تحویل کالا است، گاهی تخلف فنی یا حقوقی، مثل استفاده از مواد ممنوعه است و گاهی اصلا ماجرا از کنترل طرف خارج است (فورس ماژور).
برای جلوگیری از ابهام، حتما در قرارداد مشخص کنید که چه نوع تخلفاتی تحت‌عنوان مسئولیت قراردادی پیگیری می‌شوند و در چه شرایطی مسئولیت از بین می‌رود؛ به‌عنوان مثال، اگر جنگ یا تحریم باعث ناتوانی در اجرا شد، باید از قبل شرط فورس ماژور در قرارداد تعریف شده باشد.
- اثبات خسارت؛ دردسر همیشگی در دعاوی بین‌المللی
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در دعواهای حقوقی، اثبات میزان دقیق خسارت است. اگر قرارداد روش محاسبه‌ی خسارت یا نوع مدارک قابل قبول را مشخص نکرده باشد، دادگاه یا داور ممکن است به نفع طرف مقابل تصمیم بگیرد.
بهتر است از قبل فرمول محاسبه خسارت، نوع اسناد مورد نیاز، مثل فاکتور، قرارداد فروش مجدد، گزارش کارشناسی و روش پرداخت خسارت را در قرارداد وارد کنید؛ این کار، بار اثبات را سبک‌تر و مسیر دریافت خسارت را سریع‌تر می‌کند.
- محدودیت مسئولیت؛ یک تیغ دولبه
بعضی از شرکت‌ها سعی می‌کنند در قرارداد بنویسند که مسئولیتشان محدود است یا در برخی شرایط اصلا هیچ مسئولیتی ندارند؛ این نوع شروط اگر درست نوشته نشوند یا در کشور طرف مقابل غیر قانونی باشند، ممکن است در زمان اختلاف اصلا قابل استناد نباشند.
راهکار عملی این است که شروط محدودیت یا استثنای مسئولیت را با شناخت دقیق از قوانین کشور حاکم تنظیم کنید و از اصطلاحاتی استفاده کنید که در رویه بین‌المللی قابل پذیرش باشد. همچنین بهتر است این بندها توسط یک مشاور حقوقی بین‌المللی بازبینی شود.
- پیشگیری بهتر از درمان است؛ شروط حقوقی را از ابتدا طراحی کنید
اشتباه رایج بسیاری از شرکت‌ها این است که مسائل مربوط به مسئولیت و خسارت را به بعد از بروز اختلاف موکول می‌کنند، درحالی‌که اگر همین مسائل از ابتدا در متن قرارداد پیش‌بینی و مستندسازی شده باشند، احتمال ورود به فاز دعوای حقوقی بسیار کم‌تر خواهد بود.
برای همین توصیه می‌شود در هر قرارداد، یک بخش اختصاصی برای مسئولیت‌ها، شرایط معافیت، روش جبران خسارت و قانون حاکم گنجانده شود. اگر این کار به شکل حرفهای انجام شود، می‌تواند ده‌ها هزار دلار خسارت بالقوه را خنثی کند.
مسئولیت قراردادی فقط یک بند حقوقی نیست، ابزار محافظتی کسب‌وکار شما در بازار بین‌المللی است. اگر به‌درستی تعریف شود، شما را از خسارات، دعاوی فرسایشی و آسیب به اعتبار برندتان دور نگه می‌دارد.
فورس ماژور در قراردادهای بین‌المللی؛ ابزاری برای بقا در شرایط بحرانی
وقتی بحران‌هایی مثل جنگ، تحریم، یا بلایای طبیعی رخ می‌دهد، سوال اصلی این است: آیا شرکت شما همچنان باید به قرارداد متعهد بماند؟ یا می‌تواند از زیر بار اجرای تعهدات خارج شود؟ اینجا دقیقا جایی است که مفهوم «فورس ماژور» وارد می‌شود.
فورس ماژور یا قوه‌ی قاهره، یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های هر قرارداد بین‌المللی است؛ اگر این بند درست طراحی نشود، ممکن است در روزهای سخت، هیچ راه نجات قانونی نداشته باشید. در ادامه به بررسی مهم‌ترین نکات در رابطه با فورس ماژور می‌پردازیم.
- فورس ماژور یعنی وقتی انجام تعهدات از کنترل خارج می‌شود
فورس ماژور به رویدادهایی اشاره دارد که هیچ‌یک از طرفین نه باعث آن بوده‌اند، نه توانایی پیش‌بینی یا کنترلش را داشته‌اند؛ مثل زلزله، جنگ، اعتصاب سراسری، تحریم بین‌المللی یا حتی پاندمی.
اگر در قرارداد به‌درستی تعریف نشده باشد که این رویدادها شامل مشمول ماژور می‌شوند، ممکن است دادگاه آنها را نپذیرد؛ بنابراین، لازم است از همان ابتدا، مصادیق دقیق و قابل قبول فورس ماژور در قرارداد آورده شوند.
- صرف وقوع بحران کافی نیست؛ باید قابلیت اثبات داشته باشید
در بسیاری از پرونده‌های بین‌المللی، یکی از طرفین ادعا می‌کند که دچار فورس ماژور شده. اما دادگاه آن را نمی‌پذیرد؛ چون یا نتوانسته اثبات کند که این بحران واقعا اجرای قرارداد را غیر ممکن کرده یا نشان نداده که همه‌ی تلاشش را برای اجرای بخشی از قرارداد انجام داده است.
پس باید دقیقا مشخص کنید که در چه شرایطی طرفین می‌توانند به بند فورس ماژور استناد کنند و چه مدارکی برای اثبات آن لازم است؛ مثل گواهی‌های رسمی، مکاتبات دولتی یا مستندات رسانه‌ای.
- فورس ماژور الزاما به معنای لغو قرارداد نیست
بسیاری از موکلین فکر می‌کنند اگر فورس ماژور اتفاق بیفتد، قرارداد خودبه‌خود فسخ می‌شود؛ اما واقعیت این است که ممکن است فقط اجرای تعهد به تعویق بیفتد یا طرفین وارد مذاکره برای اصلاح قرارداد شوند.
به همین دلیل باید در متن قرارداد مشخص کنید که اثر فورس ماژور چیست: تعلیق موقت اجرای تعهد؟ تمدید مهلت‌ها؟ یا حق فسخ یک‌جانبه؟ اگر این موضوع روشن نباشد، زمینه برای اختلاف و تفسیرهای خطرناک باز می‌ماند.
- تحریم یکی از پیچیده‌ترین مصادیق فورس ماژور است
یکی از رایج‌ترین سناریوها در روابط بین‌المللی، تحریم اقتصادی یا بانکی است؛ مثلا، بانک شما نمی‌تواند وجه را منتقل کند یا فروش کالای خاص ممنوع می‌شود. اما توجه کنید که همه‌ی تحریم‌ها فورس ماژور محسوب نمی‌شوند. اگر این مورد را به‌طور مشخص در قرارداد نیاورده باشید، ممکن است نتوانید از آن استفاده کنید. راهکار این است که تحریم‌ها، محدودیت‌های مالی یا بانکی و ممنوعیت‌های صادراتی را به‌عنوان فورس ماژور تعریف و شفاف‌سازی کنید.
- متن بند فورس ماژور باید دقیق، قابل اجرا و متناسب با قانون کشور حاکم باشد
فقط نوشتن چند جمله‌ی کلی، مثل «درصورت وقوع شرایط غیر قابل پیش‌بینی…»، کافی نیست. بعضی کشورها فقط فورس ماژورهای کاملا مشخص و تعریف‌شده را می‌پذیرند.
پیشنهاد می‌کنیم که این بند را با کمک یک متخصص حقوق بین‌الملل تنظیم کرده و متناسب با قوانین کشور حاکم یا کنوانسیون‌های بین‌المللی طراحی کنید. همچنین، مشخص کنید که چه کسی در چه بازه‌ی زمانی و با چه مدرکی باید وقوع فورس ماژور را اعلام کند.
چگونه اختلافات بین‌المللی را بدون دردسر و هزینه‌های سنگین حل کنیم؟
وقتی اختلاف پیش می‌آید، انتخاب مسیر درست برای حل آن می‌تواند تفاوت بین یک دعوای پرهزینه و طولانی و یک توافق سریع و کم‌هزینه باشد. در دنیای تجارت بین‌الملل، روش‌های مختلفی برای حل اختلاف وجود دارد که عبارت‌اند از: مذاکره‌ی دوستانه، میانجی‌گری، داوری و مراجعه به دادگاه‌های ملی. هرکدام مزایا و معایب خاص خود را دارند و شناخت این روش‌ها و چیدن راهکار مناسب، کلید موفقیت در مدیریت ریسک‌های حقوقی است.
۱. مذاکره؛ ساده اما پرریسک اتلاف وقت
بسیاری فکر می‌کنند با یک گفت‌وگوی دوستانه می‌شود اختلاف را حل کرد؛ اما اگر طرف مقابل اهل همکاری نباشد، این مرحله ممکن است ماه‌ها طول بکشد و باعث شود فرصت‌های تجاری مهمی را از دست بدهید. به همین خاطر باید در قرارداد زمان مشخصی برای مذاکره بگذارید و طرفین را ملزم کنید واقعا تلاش کنند تا اختلاف را سریع حل کنند.
۲. میانجی‌گری؛ راه‌حل ارزان‌تر اما نیازمند توافق دو طرف
میانجی‌گری کمک می‌کند شخص ثالث بی‌طرف راه‌حل پیدا کند؛ اما این روش فقط وقتی جواب می‌دهد که هر دو طرف بخواهند اختلاف را سریع ببندند. اگر یکی از طرفین همکاری نکند، این روش بی‌فایده است. توصیه می‌کنیم بند میانجی‌گری در قراردادتان باشد و مکانیسم الزام‌آور برای استفاده از آن پیش‌بینی شود.
۳. داوری؛ سریع‌تر از دادگاه ولی هزینه‌بر و نیازمند دقت در قرارداد
داوری، مخصوصا برای اختلافات فنی یا تجاری، معمولا سریع‌تر و تخصصی‌تر از دادگاه است؛ اما بدون وجود بندهای دقیق در قرارداد، ممکن است طرف مقابل از آن فرار کند یا اجرای رای داوری با مشکل مواجه شود. بنابراین، لازم است از همان اول محل داوری، قوانین حاکم، زبان و نحوه‌ی انتخاب داوران به‌صورت شفاف تعیین شود تا بعدا گرفتار دردسر نشوید.
برای آشنایی دقیق‌تر با نکاتی که هنگام درج شرط داوری و تعیین صلاحیت مرجع حل اختلاف باید رعایت کنید، می‌توانید به مقاله‌ی «اهمیت درج شرط داوری و تعیین صلاحیت مرجع حل اختلاف در قراردادهای بین‌المللی» مراجعه کنید.
۴. دادگاه‌های ملی؛ آخرین راه‌حل پرهزینه و زمان‌بر
وقتی همه روش‌های دیگر بی‌فایده باشند، چاره‌ای جز مراجعه به دادگاه‌های ملی نیست؛ اما دعوا در دادگاه معمولا هزینه‌بر، زمان‌بر و پرریسک است. ممکن است رای دادگاه در کشور مقابل قابل اجرا نباشد و این باعث شود پول و انرژی زیادی از دست بدهید؛ به همین دلیل بهترین کار این است که از ابتدا با طراحی درست بندهای حل اختلاف، راه رسیدگی سریع و کم‌هزینه را در قرارداد باز بگذارید.
همان‌طور که در مقاله‌ی «مکانیسم‌های حل‌وفصل اختلاف قبل از دعوا» توضیح دادیم، استفاده‌ی مرحله‌ای و هوشمندانه از روش‌هایی مثل مذاکره، میانجی‌گری و داوری می‌تواند اختلافات را قبل از رسیدن به دادگاه حل‌وفصل کند.
بسیاری از کسب‌وکارها یا بند حل اختلافی را پیش‌بینی نمی‌کنند یا بندهای مبهم و کلی نوشته‌اند که هیچ کمکی به حل اختلاف نمی‌کنند؛ این یعنی وقتی اختلاف پیش بیاید، شما وارد یک دعوای طولانی و پرهزینه خواهید شد بدون اینکه مسیر روشن قانونی داشته باشید. راهکار ساده و مهم این است که از ابتدا با کمک وکلای متخصص، بندهای دقیق و عملی در قرارداد بگنجانید که دقیقا مشخص کند چه مراحلی باید طی شود و هر مرحله چقدر زمان و هزینه می‌برد.
چگونه با مدیریت ریسک در قراردادهای بین‌المللی از ضررهای بزرگ جلوگیری کنیم؟
وقتی پای قراردادهای بین‌المللی در میان است، مدیریت ریسک دیگر یک گزینه نیست، یک ضرورت است که جلوی ضررهای بزرگ مالی و حقوقی را می‌گیرد؛ اما واقعیت این است که بسیاری از کسب‌وکارها در این حوزه دچار سردرگمی می‌شوند و مشکلات جدی پیدا می‌کنند. در ادامه مهم‌ترین ریسک‌ها و راهکارهای مدیریت آنها را مرور می‌کنیم.
- شناسایی ریسک‌ها؛ اولین قدم برای پیشگیری از ضررهای بزرگ
مشکل خیلی از شرکت‌ها این است که نمی‌دانند کجا ممکن است خطر بخورند. ریسک‌های حقوقی، مثل تغییر قوانین ناگهانی، تحریم‌ها یا اختلاف در تفسیر قرارداد، ریسک‌های اقتصادی، مانند نوسانات ارزی و مشکلات پرداخت و ریسک‌های عملیاتی، مثل تاخیر در تحویل یا نقص در کالا باید از قبل پیش‌بینی شوند.
- تحلیل دقیق ریسک؛ بدون این مرحله در تاریکی حرکت می‌کنید
فقط شناسایی ریسک کافی نیست. باید هر ریسک را تحلیل کنید: احتمال وقوع آن چقدر است؟ تاثیرش روی کسب‌وکار چقدر است؟ کدام ریسک‌ها اولویت بیشتری دارند؟ بدون این تحلیل، نمی‌توانید منابع خود را درست صرف مقابله با ریسک‌ها کنید و ممکن است روی مسائل کم‌اهمیت وقت و هزینه بگذارید.
- استفاده از ابزارهای حقوقی برای کاهش ریسک‌ها
راهکارهای عملی برای مدیریت ریسک در قراردادها عبارت‌اند از:
۱. بیمه قرارداد که درصورت خسارت، بخشی از ضرر را جبران می‌کند.
۲. تضمین‌های بانکی که تضمین می‌کنند طرف مقابل به تعهدات مالی‌اش عمل می‌کند.
۳. بندهای جبرانی که امکان دریافت غرامت و خسارت را درصورت نقض قرارداد فراهم می‌کنند.
۴. شرط فورس ماژور که در موارد غیر منتظره، مثل جنگ یا بلایای طبیعی، تعهدات را موقتا یا دائما معلق می‌کند.
- بدون مشاوره حقوقی تخصصی راه به جایی نمی‌برید
همان‌طور که در مقاله‌ی «چرا حضور وکیل متخصص بین‌المللی در دعاوی فرامرزی ضروری است؟» توضیح دادیم، داشتن وکیل متخصص می‌تواند تفاوت بین موفقیت و شکست در قراردادهای فرامرزی باشد.
یک وکیل متخصص قراردادهای بین‌المللی کمک می‌کند ریسک‌های خاص کسب‌وکار شما شناسایی و تحلیل شود و شرایط قرارداد طوری نوشته شود که بتواند شما را از بسیاری از مشکلات نجات دهد. این کار باعث می‌شود قراردادها دقیق، شفاف و قابل اجرا باشند و در شرایط بحرانی به جای اینکه سردرگم و آسیب‌پذیر باشید، با اطمینان بیشتری تصمیم بگیرید.
با مدیریت ریسک اصولی، دیگر نباید نگران اتفاقات غیر منتظره باشید که به کسب‌وکارتان ضربه بزند. شما می‌توانید با خیال راحت روی رشد و توسعه تمرکز کنید؛ چون می‌دانید قراردادها و فرآیندهای حقوقی‌تان به خوبی از شما محافظت می‌کنند.
با توجه به پیچیدگی‌های فراوان و حساسیت‌های ویژه‌ی قراردادهای بین‌المللی، هرگونه خطا یا کوتاهی در تنظیم و اجرای آنها می‌تواند به خسارات مالی سنگین، دعاوی طولانی‌مدت و حتی تحریم‌های جدی منجر شود. در فضای پرتلاطم حقوق بین‌الملل، داشتن یک نظریه‌ی حقوقی دقیق و مشاوره‌ی تخصصی، دیگر یک گزینه نیست، بلکه یک ضرورت حیاتی برای حفظ منافع و امنیت کسب‌وکار شماست.
اگر شما هم درگیر قراردادهای بین‌المللی شده‌اید یا قصد ورود به این عرصه را دارید، لازم است قبل از هر اقدامی با وکلای متخصص و باتجربه مشورت کنید تا مسیر پرریسک همکاری‌های بین‌المللی را با اطمینان و آگاهی طی کنید. متخصصان موسسه‌ی حقوقی لیبرالا با دانش به‌روز و تجربه‌ی عملی در این حوزه، آماده‌اند تا با ارائه‌ی راهکارهای حقوقی هوشمندانه و دقیق، شما را از بروز خسارات مالی و مشکلات حقوقی جلوگیری کنند.نگذارید یک بند ناقص یا انتخاب اشتباه قانون حاکم، به تهدیدی بزرگ برای آینده‌ی کسب‌وکار شما تبدیل شود. همین حالا با ما تماس بگیرید و با حمایت حقوقی حرفهای، قدم‌های مطمئن در تجارت جهانی بردارید.
